سرطان مغز چیست ؟

سرطان مغز یا تومور مغزی یک رشد غیر طبیعی در بافت مغز می باشد. امکان دارد که تومورهای مغزی ، خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. تومور یا می تواند از خود مغز نشات گرفته باشد  یا از قسمت دیگری از بدن آمده و به مغز (متاستاز) انتقال پیدا کند.تومور خوش خیم دارای سلول های سرطانی نمی باشد و اغلب بعد از برداشتن مجدداً عود نمی کند. بیشتر تومورهای خوش خیم به بافت اطراف حمله نمی کنند.

تومور رشد غیر طبیعی سلول‌ها است. سلول‌ها بلوک اصلی ساختمان بدن می باشند؛ آن‌ها بافت‌ها و اندام‌ها را تشکیل می‌دهند. دائماً بدن سلول‌های جدیدی می‌سازد تا به ما در رشد، تعویض بافت فرسوده و التیام صدمات وارده کمک نماید.به طور معمول، سلول‌ها به روش منظم تکثیر می‌شوند و می‌میرند، به طوری که هر سلول جدید جایگزین یک سلول از دست‌رفته می‎شود. با این حال، بعضی اوقات سلول‌ها، غیر طبیعی شده و رشد می‌کنند. در سرطان‌های جامد مانند سرطان مغز، سلول‌های غیرطبیعی، توده یا توده‌ای به نام تومور تشکیل می‌دهند. در بعضی از سرطان‌ها، مانند سرطان خون، سلول‌های غیر طبیعی در خون ایجاد می‌شوند.

سرطانی شدن سلول های مغزی، می تواند از جایی غیر از خود بافت مغز منشا بگیرد و از سایر بافت ها به مغز متاستاز دهد. تومورهای مغزی، در بافت مخ، مخچه، هیپوفیز، بصل النخاع، پرده ی مننژ، ساقه ی مغز و ... می تواند مشاهده گردد.همه ی تومور های مغزی کشنده نیستند. حتی آنهایی که بدخیم هستند، می توانند کنترل و درمان شوند، البته در صورتی که به بافت های درگیر متاستاز نداده باشند.گرچه حتی در صورت گسترش و متاستاز تومور مغزی به سایر بافت ها، اگر درمان به گونه ای انجام شود که همه ی قسمت های تومور خارج شود، تومور مغزی قابل کنترل خواهد بود.

ساختار مغز و نخاع

مغز و نخاع، سیستم عصبی مرکزی  را تکمیل می کنند  که در کنار هم، بخش ‌های مختلف CNS فعالیت‌های ذهن و بدن را کنترل می نمایند. مغز، اطلاعات دریافت شده از طریق اعصاب را از حواس (طعم، بو، لمس، شنوایی و بینایی) تفسیر می نماید . ضمن اینکه  پیام ها را به وسیله  اعصاب به عضلات و اندام‌ها ارسال می نماید . قسمت‌ های اصلی مغز: مغز، مخچه و ساقه یا ریشه مغز می باشد .

نخاع

نخاع از ساقه مغز تا قسمت تحتانی کمر امتداد دارد. از سلول‌های عصبی و بسته‌های عصبی ساخته شده که از طریق شبکه‌ای از اعصاب به نام سیستم عصبی محیطی، مغز را به کلیه قسمت‌های بدن وصل می‌کند. نخاع در کانال نخاع قرار دارد که توسط یک سری مهره‌های استخوانی به نام ستون فقرات محافظت می‌شود.

نقش مغز

مغز به عنوان  پیچیده ‌ترین عضو  بدن انسان می باشد که به طور معمول به عنوان مرکز فرمان بدن معرفی می گردد. فعالیت هایی که  به صورت داوطلبانه انجام می نمایید همچون  صحبت کردن یا تصمیم‌ گیری و هم‌ چنین کارهایی که به طور خودکار صورت می گیرد مانند گردش خون و ضربان قلب، زیر نظر می گیرد.

عوامل خطرناک ابتلا به تومور مغزی چیست؟

در ادامه به عوامل پر خطر که باعث بروز تومور مغزی می شود اشاره می کنیم:

سابقه ی خانوادگی:

فقط 5 الی 10 درصد از تمام سرطان ها ارثی می باشد. به ندرت پیش می آید که وراثت ژنتیکی علت تومور مغز باشد. اگر چند نفر از اعضای خانواده تان دچار تومور مغز شده اند، با پزشک مغز و اعصاب خود مشورت نمایید. متخصص مغز و اعصاب شما را به مشاور ژنتیک معرفی می کند.

سن:

خطر ابتلا به اکثر انواع تومور مغز با افزایش سن بیشتر می شود.

نژاد:

درمجموع، ابتلا به تومور مغزی بین افراد سفیدپوست شایع تر است. با این حال، احتمال بروز مننژیوم در بین نژاد آفریقایی-آمریکایی بیشتر می باشد.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی:

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، مثل موادی که در محیط کار با آن سروکار دارید، خطر ابتلا به سرطان مغز را بالا می برد.

قرار گرفتن در معرض تشعشع:

خطر ابتلا به تومور مغزی در بین افرادی که در معرض تابش یونیزکننده قرار گرفته اند بیشتر می باشد. ممکن است از طریق پرتودرمانی برای سرطان در معرض این تشعشعات قرار بگیرید. ریزش اتمی هم شما را در معرض تشعشعات قرار می دهد. حادثه ی هسته ای فوکوشیما و چرنوبیل نمونه هایی از قرار گرفتن مردم در معرض تشعشات یونیزکننده می باشند.

عدم ابتلا به آبله مرغان:

به گفته ی انجمن تومور مغزی آمریکا، کسانی که در کودکی به آبله مرغان مبتلا شده باشند، کم تر در معرض خطر ابتلا به تومور مغزی قرار می گیرند. 

متاستاز مغزی چیست؟

متاستازهای مغزی از رایج ترین نوع  تومورهای مغزی در بالغین به شمار می رود .این متاستازها، منشایی در جایی غیر از مغز دارند و از طریق خون به مغز منتقل می شوند. شایع ترین منشا این تومورها ابتدا از ریه، پستان، پوست و با شیوع کمتر سرطان کلیه یا سرطان روده بزرگ می باشد.در واقع، متاستازهای مغزی تومورهایی می باشند که اول  در بافت ها و اعضای خارج از مغز رخ می دهند. سپس از طریق خون به مغز راه می یابند و موجب بروز ناخوشی یا مرگ در افراد می گردند.

انواع تومور های مغزی کدام اند؟

تومور های مغزی را بر اساس معیار های مختلفی می توان طبقه بندی کرد، که معروف ترین آنها طبقه بندی بر حسب خوش خیم بودن یا بدخیم بودن تومور می باشد.نوع دیگری از طبقه بندی تومور های مغزی، بر اساس منشا تومور است که آیا منشا اصلی تومور، خود بافت مغز بوده یا از بافت های دیگر به مغز متاستاز داده است.اما اصلی ترین طبقه بندی تومور های مغزی، که در بالین هم مورد استفاده است، طبقه بندی بر اساس میزان تهاجمی بودن است. بر این اساس، تومور ها را به 4 گرید یا کلاس تقسیم می کنند که تومورهای گرید 1 کم خطر ترین و تومور های گرید 4 پر خطرترین آنها می باشند.

تومورهای مغزی اولیه:

تومور های مغزی اولیه، همان تومور هایی هستند که منشأ آنها خود بافت مغز است. منشا آنها سلول های استروسیت الیگودندروسیت، میکروگلیاها و ... می باشند.منشا آنها در کودکان و بزرگسالان متفاوت است، به گونه ای که در بزرگسالان از بافت دو سوم قدامی مغز منشا می گیرد، در حالی که در کودکان از حفره ی کرانیال خلفی منشا می گیرد. معروف ترین این نوع تومور ها،گلیوما، مننژیوما و ادنوم هیپوفیز می باشند.

تومورهای مغزی ثانویه:

تومورهای مغزی ثانویه، تومور هایی می باشند که منشأ آنها جایی غیر از بافت مغز است. این نوع تومور ها، در ابتدا در سایر قسمت های بدن تشکیل شده و سپس وارد جریان لنف یا خون شده اند و در نهایت از طریق عروق خونی و جریان خون، خود را به حفره ی کرانیال رسانده و در آنجا رشد کرده و تومور ثانویه را تشکیل داده اند.تومورهای ثانویه ی مغزی بسیار شایع تر از تومور های اولیه می باشند و معمولا مواقعی مشاهده می شوند که شخص دچار یکی از انواع سرطان های دیگر است و دچار متاستاز شده و در مراحل پایانی سرطان غیر قابل درمان هستند. تومورهای ثانویه ی مغزی معمولا از بافت کلیه، روده و ریه منشا می گیرند.

تومورهای بدخیم:

تومورها را بر اساس خوش خیم یا بدخیم بودن نیز تقسیم می کنند.تومورهای بدخیم، تقسیمات میتوزی سریع و غیر قابل کنترل دارند و مدام در حال رشد و تقسیم بیشتر هستند.اناپلازی از دیگر شاخصه های تومورهای بدخیم است. واژه ی اناپلازی به معنای ظاهر منحصر به فرد سلولهای تومور مغزی است. این سلول ها به طور مشخصی دارای هسته ی بزرگ می باشند، به گونه ای که حجم اشغال شده توسط هسته و سیتوپلاسم، در بعضی موارد به نسبت 1 به 1 است. سلول های تومور مغزی می توانند به صورت چند هسته ای نیز باشند.

علائم:

با توجه به محل تومور علائم می تواند متفاوت باشد.سردرد، سرگیجه، اختلال در بینایی و اختلال در عملکرد شناختی می تواند از علل تومور مغزی باشد. در مجموع، علائم مربوط به تومور های مغزی را به سه دسته ی کلی تقسیم میکنند:

 1)علائم ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه ای:

 فشار داخل جمجمه ای مجموع فشارهایی می باشد که از داخل جمجمه به استخوان جمجمه وارد می شود. این فشار ناشی از وجود بافت های مغز، مایع مغزی نخاعی و خون موجود در عروق مغزی است.در حالت طبیعی، هر بافت وظیفه ی خود را به درستی انجام می دهد. ولی در مواقع افزایش فشار داخل جمجمه ای، ممکن است عروق خونی مسدود شده و خون رسانی به مغز با اختلال رو به رو شود. یا مثلا ممکن است در اثر وارد آمدن فشار به قسمتی از مخ، عملکرد آن قسمت از مخ مختل شود.

علائم مربوط به افزایش فشار داخل جمجمه ای، اولین علائمی هستند که در مواقع ابتلا به تومور مغزی خود را نشان می دهند. سردرد، استفراغ، تغییر وضعیت هوشیاری به شکل کما یا خواب آلودگی، اتساع مردمک چشم سمتی که تومور فضای آن نیمکره ی مغزی را اشغال کرده و پاپیل ادما از علائم ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه ای هستند.همچنین، افزایش فشار داخل جمجمه ای می تواند باعث وارد آمدن فشار به ساقه ی مغزی شده و باعث فتق ساقه ی مغز به داخل کانال نخاعی شود. این عارضه بسیار خطرناک است و ریسک مرگ و میر بالایی دارد.

یکی دیگر از عوارض ناشی از افزایش فشار داخل جمجمه ای، عدم بسته شدن فونتانل های نوزادان است. استخوان جمجمه ی انسان، چند تکه می باشد و محل اتصال آنها در بدو تولد، دارای فضاهای کوچکی است که بعدها به مرور با تشکیل استخوان بسته می شوند. در صورت افزایش فشار داخل جمجمه ای، قبل از بسته شدن فونتانل ها، ممکن است جمجمه ی نوزاد بیش از حد طبیعی بزرگ شده و تا اخر عمر به همان صورت باقی بماند.

علائم مرتبط با اختلالات عملکردی

با توجه به محل و اندازه ی تومور، مناطق خاصی از مغز ممکن است تحت فشار قرار گرفته و عملکرد آن قسمت از مغز دچار اختلال شود. مثلا مخچه وظیفه ی حفظ تعادل بدن را بر عهده دارد، و در صورت مبتلا شدن مخچه، وضعیت تعادل بدن با اختلال مواجه می شود .یا قسمتی از قشر مخ که وظیفه ی تکلم را بر عهده دارد، در صورت ابتلا ممکن است شخص را با اختلال تکلم مواجه سازد.اختلالات شناختی، اختلالات حرکتی، فلج صورت و عضلات، اختلال در حس بویایی و اختلال بلع از دیگر علائم مرتبط با وارد شدن فشار بیش از حد به قسمت های مختلف مغز می باشد.

علائم مرتبط با تحریک پذیری

افراد مبتلا به تومورهای مغزی، دائما احساس خستگی و کوفتگی دارند. همچنین دچار ترمور، لرزش، تشنج و صرع هم می شوند. جالب است بدانید افراد مبتلا به تومورهای مغزی، علی رغم وجود افزایش فشار داخل جمجمه ای و سایر عوارض و علائم این بیماری، هیچ گونه احساس درد در ناحیه مغز ندارند، چرا که بافت خود مغز عاری از وجود هرگونه اعصاب و سنسور های درد است و حتی در عمل های جراحی مرتبط با مغز هم، در صورتی که شخص هوشیار باشد، هیچ گونه درد ناشی از دستکاری بافت های مغزی احساس نخواهد کرد.

 تشخیص بیماری

اگر شما دارای علائمی می باشید که از احتمال وجود تومور مغزی خبر می‌دهد، پزشک بایستی یک معاینه فیزیکی از شما به‌ عمل آورد و سؤالاتی درباره سابقه بیماری‌های شخصی و خانوادگیتان بپرسد.

• معاینه دستگاه عصبی: 

پزشک بینایی، شنوایی، هوشیاری، قدرت عضلات، هماهنگی، و (رفلکس‌ها) شما را بررسی می‌نماید و همچنین چشم‌هایتان را جهت بررسی تورمی که در اثر فشار یک تومور بر عصبی که چشم را به مغز وصل می‌نماید به‌وجود می‌آید، مورد معاینه قرار می‌دهد.

• ام‌آر‌آی :

(MRI) دستگاه بزرگی مجهز به آهنربای قوی، که به کامپیوتر متصل است، جهت عکس ‌برداری دقیق از نواحی مختلف سر مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی اوقات رنگ مخصوصی (ماده حاجب) هم به داخل رگ‌های خونی در بازو یا دست شما تزریق می‌کنند، تا کمک کند تفاوت‌های بافت‌های مغز بیش‌تر نشان داده ‌شوند؛ این عکس‌ها می‌توانند نواحی غیرعادی، از قبیل تومور، را نشان دهند.

• سی‌تی‌اسکن:

(CT Scan)  دستگاه اشعه ایکس، متصل به کامپیوتر، یکسری عکس‌های دقیق از سر شما می‌گیرد؛ گاهی ماده حاجب نیز به داخل رگ‌های بازو یا دست شما تزریق می‌کنند . ماده حاجب باعث می‌شود که نواحی غیرعادی راحت ‌تر دیده‌ شوند.

روش های درمانی

درمان با توجه به نوع سرطان، موقعیت مغز، اندازه تومور، سن بیمار و شرایط سلامت عمومی بیمار تعیین می گردد.. البته خواسته‌ها و ترجیح بیمار نیز در تهیه برنامه درمانی نقش قابل توجهی دارد و روش درمان در تبادل نظر با بیمار انتخاب می‌شود. درمان‌های سرطان مغز به سه دسته اصلی جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی تقسیم بندی می‌شود.

• جراحی:

در عمل جراحی سعی می‌شود تمام سلول‌های تومور از طریق جدا کردن تومور از بافت سالم مغز خارج شود. جراحان بعضی سرطان‌های مغز را غیرقابل عمل شدن می‌دانند، چون ممکن است تلاش برای خارج کردن سلول‌های سرطانی آسیب بیشتری به مغز وارد سازد یا منجر به مرگ شود.

• پرتودرمانی:

در پرتودرمانی از تابش با انرژی بالای متمرکز بر تومور برای تخریب توانایی تکثیر شدن و توانایی عملکردی سلول‌های تومور استفاده می گردد. جراحی با امواج رادیویی عملی غیرجراحی است که در آن دوز بالایی از یک تک پرتو معین با استفاده از پرتو گامای متمرکز یا پرتوهایی اشعه ایکس همگرا شده روی ناحیه یا ناحیه‌های معینی از مغز در محل وجود تومور یا دیگر ناهنجاری‌ها به گونه‌ای تابانده می‌شود که میزان دریافت تابش توسط بافت سالم مغز به حداقل برسد.توموتراپی نیز نوعی پرتودرمانی می باشد که در آن تشعشع به  صورت مجزا و در روشی بسیار دقیق تابانده می‌شود تا بافت سالم کمترین تابش را دریافت نماید . توموتراپی یکی از روش‌های درمان سرطان مغز است.

• شیمی درمانی:

در شیمی درمانی از مواد شیمیایی (داروهایی) برای از بین بردن سلول‌‌های تومور استفاده می‌شود که برای تخریب نوع‌های خاصی از سلول‌های سرطانی طراحی شده است. عامل‌های شیمیایی بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد، درمان‌های دارویی خاص بی‌شمار هستند و هر برنامه دارویی معمولاً برای نوع معینی از سرطان مغز و متناسب با شرایط خاص هر بیمار به کار برده می‌شود. برای مثال بواسیزوماب (آواستین) دارویی است که برای درمان گلیوبلاستوم مورد تایید قرار گرفته است

.شیمی درمانی به صورت اینتراتکال از طریق تزریق سرم و پلیمرهای اشباع شده زیست تجزیه‌پذیر انجام می‌گردد؛ منظور از اینتراتکال داخل مایع مغزی ـ نخاعی از طریق پونکسیون یا انجام جراحی و قرار دادن منبع دائمی زیر جمجمه است که با لوله استریل به حفره‌های حاوی مایع مغز متصل می‌شود.طرح‌های درمانی بیماران غالباً ترکیبی از درمان‌های فوق است.هایپرترمی (گرمادرمانی)، ایمونوتراپی (هدایت سلول‌های ایمنی برای از بین بردن نوع خاصی از سلول‌های سرطانی) یا استروئید برای کاهش التهاب و ورم مغز از دیگر درمان‌های سرطان مغز به شمار می‌آید که به صلاح دید متخصص به طرح درمانی افزوده می شود.

تومورهای مغزی در کودکان

کودکان به احتمال زیاد در قسمت تحتانی مغز دچار تومور می‌شوند که شامل مناطقی است که عملکرد خواب / بیداری، حرکت و هماهنگی را کنترل می‌نمایند . گلیوما و مدولوبلاستوما رایج‌ترین انواع تومور در کودکان هستند. در بسیاری از کودکان، درمان باعث از بین رفتن تمام علائم سرطان (بهبودی) می‌شود. از آن‌جا که سیستم عصبی کودک هنوز در حال توسعه است، ممکن است برخی از کودکان در نتیجه تومور یا درمان دچار ناتوانی جسمی، رفتاری یا یادگیری شوند.

بسیاری از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در معالجه کودکان و بزرگسالان (متخصص اطفال) تخصص دارند. برخی بیمارستان‌ها دارای پرسنلی مانند بازی درمانی، موسیقی درمانی یا هنر درمانی می باشند که می‌توانند به کودکان در مقابله با چالش‌های درمانی کمک کنند. هم‌چنین توانبخشی برای بهبود فرزند شما اهمیت فراوانی خواهد داشت.در مورد گزینه های درمانی، آن‌چه انتظار دارید و نگرانی‌های خود، با تیم پزشکی فرزندتان صحبت نمایید. مددکار اجتماعی بیمارستان می‌تواند حمایت عملی و عاطفی را به شما ارائه دهد.

سخن پایانی

امروزه سرطان در دسته بیماری های شایع قرار گرفته است.  در صورتی که بتوان بیماری را به سرعت شناخت و برای درمان اقدام نمود، در بسیاری از هزینه های درمان صرفه جویی می گردد ولیکن به طور کلی درمان سرطان بسیار پرهزینه بوده و بسیاری از خانواده ها را  با مشکل تامین مالی رو به رو می سازد. از این جهت موسسه های حمایتی بسیاری در این جهت فعالیت کرده و افراد مبتلا را یاری می رسانند. موسسه خیریه سید حسین رضوی از جمله این موسسات می باشد . شما برای کمک های غیرمستقیم به این انجمن های خیریه می توانید استندهای تسلیت و تاج گل خیریه را از این مراکز اجاره کرده و از این طریق به بیماران سرطانی در خرید دارو و تامین هزینه های شیمی درمانی یاری رسانید.