پزشکان چگونه سرطان معده را تشخیص می دهند؟

 معده اندامی  شبیه کیسه است که بین مری و روده‌ کوچک ما قرار دارد. وظیفه ی گوارش مواد غذایی بر عهده ی معده است و همچنین محل ذخیره‌ غذا.

از نظر آناتومی، معده به 5  ناحیه‌ مختلف تقسیم می‌شود: دهانه‌ معده، طاق معده، جسم معده، آنتروم و پیلور معده، همچنین معده از 5 لایه‌ بافتی نیز تشکیل شده است: لایه‌ مخاطی، لایه‌ زیر مخاطی، لایه ماهیچه‌ای، لایه زیرسروزی و  لایه‌ سروزی، معده با غده‌های لنفاوی بدن در ارتباط است. این قسمت از اندام حساس بدن نیز مانند سایر قسمت های بدن می تواند درگیر سرطان شود.

سرطان معده  (gastric cancer)  

دلیل به وجود آمدن سرطان معده جهشی است که در DNA سلول رخ می دهد. سلول‌های سرطان روی پوشش داخلی معده وارد می شوند. تجمع سلول های سرطانی یک تومور را تشکیل می دهد که می تواند ساختارهای نزدیک خود را مورد حمله قرار دهد. اکثر سرطان‌های معده از لایه مخاطی شروع می‌شود. هر چه سرطان به بافت‌های زیرین نفوذ کند، احتمال بهبودی کاهش می‌یابد.

 سرطان معده در طی سالیان و با آرامی رشد می‌کند، ولی قبل از این که سرطان به معنای واقعی ایجاد شود، تغییراتی در لایه‌های معده ایجاد می‌شود. علائم سرطان معده در مراحل اولیه و پس از رشد سلول‌های سرطانی در داخل دیواره معده به سختی قابل تشخیص است تا زمانی که به سایر قسمت‌های بدن گسترش یابد.

این نوع از سرطان ممکن است گسترش یابد و از معده به دیگر بخش های شکم، به خصوص کبد، ریه‌ها، استخوان ها، دیواره شکم و گره‌های لنفاوی سرایت کند. دلیل ایجاد سرطان بر اثر وجود عوامل عفونی، محیطی و ژنتیکی در افراد است. این بیماری از جمله سرطان هایی است که تشخیص آن در مراحل اولیه، به دلیل نداشتن علائم بسیار سخت و دشوار است.

سرطان معده پنجمین سرطان شایع و در مجموع یکی از کشنده ترین سرطان ها در جهان است و در جهان به‌ عنوان چهارمین سرطان شایع و جزء سرطان‌های بدخیم و دومین عامل مرگ بر اثر سرطان شناخته می‌شود. این سرطان بعد از سرطان ریه جزء شایع ترین سرطان ها در مردان و بعد از سرطان پستان در زنان شناخته شده است. 

سهم مردان  در سرطان معده  بیش از زنان است؛ به طوری که از هر 10 هزار و 498  مورد «سرطان معده بروز یافته  سالانه» ، 7 هزار و 150 مورد  در مردان و 3 هزار و 348 مورد در زنان رخ داده است. این سرطان در ایران به عنوان کشنده ترین نوع سرطان ها شناخته است. طبق آمار اعلام شده، سهم سرطان معده از مجموع  کل مرگ های ناشی از سرطان  16 درصد است.

شروع سرطان معده معمولا از سن 50 سال به بالا است و در افراد زیر سن 40 سال خیلی کم اتفاق می افتد. سن شیوع و افزایش شیب بیماری، از 60 سال به بالاست.  بیشترین سنین بروز سرطان معده در مردان و زنان ایرانی  به ترتیب  (60 – 64) و ( 65 – 69 ) سال است. سن بروز سرطان معده در ایران 10 سال جوان تر از دنیا است. از هر 100 هزار ایرانی، 158 نفر به این بیماری مبتلا می شوند.

دلایل سرطان معده چیست؟

همانگونه که اشاره شد وظیفه ی معده هضم غذا و ذخیره ی آن است، پس زمانی که غذا می خوریم باید حواسمان باشد غذا و میو ه هایی که می خوریم آلوده نباشد و غذا را خوب بجویم، آلوده بودن مواد خوراکی می توان معده را دچار عفونت کند. در صورتی که در معده عفونت ایجاد شود در آن باکتری به نام باکتری هلیکوباکتر پیلوری به وجود می آید، این باکتری ایجاد کننده ی زخم در معده است.

این باکتری احتمال سرطان معده را زیاد می کند. اما ابتلا به این میکروب ، برای بروز سرطان معده به تنهایی کافی نیست و باید عوامل خطر دیگری نیز وجود داشته باشد؛ با این حال می توان گفت 90 درصد افراد مبتلا به سرطان معده آلوده به میکروب هلیکوباکتر پیلوری بوده اند. همچنین سرطان معده زمانی رخ می دهد که سلول های سالم در سیستم هضم فوقانی سرطانی شده و از کنترل خارج شود و تومور ایجاد کند. این روند به آرامی اتفاق می افتد.

گسترش و توسعه سرطان معده، ممکن است سال های متمادی طول بکشد، موارد دیگری همانند گاستریت آتروفیک ( بیماری  که در خلال آن جدار معده دچار تحلیل می شود)، جراحی معده در گذشته ( برداشتن قسمت انتهای معده)، کاهش اسیدیته معده، مصرف طولانی غلظت بالایی از نیترات ها در غذاهای دودی، خشک و نمک سود، بیماری اسهال، رفلاکس معده، زخم معده، بیماری مری بات، گاستریت مزمن و پولیپ معده، استفاده از رژیم های غذایی پرنمک و شور، مصرف سیگار(کسانی که به صورت مرتب سیگار می کشند در مقایسه با افراد غیر سیگاری بیشتر در معرض درگیری با سرطان معده هستند)، قلیان، تریاک، مصرف زیاد گوشت قرمز بویژه گوشت کباب شده، نوشیدن مشروبات الکلی، رژیم غذایی(در افرادی که به طور مداوم ماهی شور، غذاهای شور، گوشت دودی و ترشی سبزیجات استفاده می‌کنند، خطر ابتلا به سرطان معده افزایش می‌یابد).

نژاد آفریقایی، آمریکایی، آمریکای لاتین و آسیایی های در کنار اقیانوس آرام، مصرف زیاد خامه پرچرب، مصرف نوشیدنی های داغ و از جمله چای داغ و سابقه خانوادگی از دیگر عوامل ایجاد سرطان است.سن، جنسیت(آقایان بیشتر از بانوان در معرض ابتلا به این سرطان هستند) ، داشتن سرطان‌های قبلی یا سرطان داشتن در حال حاضر و داشتن غدد کوچک چربی (پولیپ) در معده.

اما عواملی همچون: مصرف غذاهای سرخ کردنی و حاوی نمک به مدت طولانی، کم شدن اسیدیته معده، غذاهای آلوده به باکتری، مصرف غذاهای آماده به مدت طولانی، عفونت حاصل از آلودگی به باکتری هلیکوباکترپیلوری ، سابقه ی جراحی معده، مصرف مواد دارویی که از ترشح اسید معده می کاهند. ( مانند : امپرازول ) زخم معده، افرادی که گروه خونی A ، کم خونی از نوع پرنیسیوز نیز می تواند افراد را در معرض سرطان معده قرار دهد.

نشانه های سرطان معده

این سرطان در حالت عادی هیچ  گونه علائم و نشانه اولیه ای ندارد. یعنی تا زمانی که سرطان به مرحله ی پیشرفته نرسد، نمی توان تشخیص داد که فرد به این نوع سرطان مبتلا است. احساس پر بودن معده همراه با درد، قبل از سیر شدن در غذا خوردن، آروغ زدن مکرر، درد در ناحیه بالای شکم و احساس سنگینی در ناحیه بالای شکم، احساس سنگینی و سیر بودن در هنگام مصرف وعده‌های غذایی، ، درد شکمی یا درد در ناحیه قفسه سینه، احساس باد کردگی، وجود توده شکمی قابل لمس  که در اغلب موارد نشان دهنده ی رشد طولانی مدت و انتشار موضعی تومور است.

کشف توده شکمی قابل لمس که در اغلب موارد نشان دهنده ی رشد طولانی مدت و انتشار موضعی تومور است، کاهش وزن و زردی پوست، وجود خون در مدفوع و مدفوع سیاه رنگ  از علائم اولیه سرطان معده  است.

کبد شایعترین محل برای انتشار خونی تومور معده است. موارد ذکر شده از علائم و نشانه های ابتدایی سرطان معده است و ممکن است نشانه ی بیماری های دیگری نیز باشد. اما احساس جمع شدن مایع در معده، کم خونی،  خستگی، از دست دادن اشتها، تهوع و استفراغ، سوزش مکرر معده، کم شدن وزن، زردی، مدفوع خونی، سیری زودرس، تورم یا تجمع مایعات، تعداد کم گلبول های قرمز خون، نفخ همیشگی، دردی که در معده وجود دارد و امکان دارد بعد از خوردن غذا بیشتر شود ،کم خونی، ناراحتی در شکم به ویژه در بالای ناف و تعداد کم گلبول های قرمز خون از علائم بزرگ شدن توده ی سرطان است.

مراحل تشکیل و رشد سرطان معده

سرطان معده دارای چندین مرحله است و چنانچه این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود قابل درمان و پیشگیری است، ولی مرحله ی آخر پیشرفته ترین مرحله سرطان است و شانس زنده ماندن بیمار در این مرحله از سایر مراحل بسیار پایین تر است. در مرحله ی اول سلول‌های پیش سرطانی غیرطبیعی زیادی در مخاط وجود دارد، تومور محدود می شود به لایه فوقانی و خارجی پوشش بافت ابتدایی معده.

اما به سایر لایه‌های معده یا گره‌های لنفاوی مجاور هنوز گسترش پیدا نکرده است.در مرحله دوم سرطان به یکی از لایه‌های بعدی معده، مانند زیر مخاط منتقل شده است و سرطان ممکن است به گره های لنفاوی بیشتری گسترش یابد.

 در مرحله ی سوم، سرطان به لایه‌های عمیق‌تر و گاهی تا 15 گره لنفاوی گسترش پیدا کرده و یا به وسیله ی دیواره معده شروع به رشد کرده و به گره‌های لنفاوی کمتری گسترش یافته است و نیز به ارگان‌ها و اندام های نزدیک معده سرایت کرده است. مرحله ی چهارم که آخرین مرحله ی گسترش سرطان روده است در این مرحله  توده سرطانی به اندام های دورتر بدن نیز سرایت کرده است.

انواع سرطان معده

آدنوکارسینوم، تومور استرومال گوارشی، ﻟﯿﻮﻣﯿﻮﺳﺎرﮐﻮم، کارسینویید، لنفوما، لنفوم، استرومایی از شایع ترین انواع سرطان معد است و در ادامه به توضیح برخی از آنها می پردازیم.

- آدنوکارسینوم: آدنوکارسینوم از شایع‌ترین انواع سرطان معده است و به دو زیر شاخه روده‌ای و منتشر تقسیم می شود. آدنوکارسینوم روده‌ای از آن قسمتی از معده که در نزدیکی روده ی کوچک قرار دارد، شروع می شود و بیشتر افراد ی که سن آنها بالای 80 سال است درگیر این بیماری می شوند. اما آدنوکارسینوم منتشر برعکس در افراد جوان‌تر و افرادی با گروه خونی A  بیشتر مشاهده می شود. آدنوکارسینوم منتشر همان سرطان معده است.

- تومور استرومال گوارشی : تومور استرومال گوارشی زیاد شایع نیست. سلول‌های بینابینی کاجال که مسئولیت تنظیم انقباضات روده‌ای بر عهده ی آنهاست، به عنوان نقطه‌ آغازین این نوع از سرطان معده شناخته می‌شوند.

- ﻟﯿﻮﻣﯿﻮﺳﺎرﮐﻮم : این نوع  سرطان معده  همانند تومور استرومال گوارشی شایع نیست و به ندرت به درون گره‌های لنفی منتشر می شود. محل آغاز ﻟﯿﻮﻣﯿﻮﺳﺎرﮐﻮم از ماهیچه‌های صاف لایه‌ ماهیچه‌ای معده یا از بافت لامیناپروپریا که خود بخشی از لایه‌ مخاطی معده است، می باشد.

- کارسینویید این نوع از سرطان معده از لایه‌ مخاطی معده در قسمت جسم و طاق معده شروع می‌شود و غیر شایع است. امکان انتشار یا متاستاز این گونه از سرطان معده به دیگر اندام‌ها زیاد نیست.

- لنفوما: سرطان لنفوما معده را درگیر می‌کند و می‌تواند در هر بخش دیگری از لوله‌ گوارشی هم به وجود آید. این نوع از سرطان معده شایع نیست.

پزشکان چگونه سرطان معده را تشخیص می دهند؟

برای تشخیص سرطان معده و این که تا چه اندازه ای پیشرفت کرده است پزشکان ابتدا معاینه ی فیزیکی انجام می دهند و سپس از بیمار درباره ی علائم ابتدایی بیماری  سوال می پرسند این که چه نشانه هایی باعث شده است تا وی به پزشک مراجعه کند.

همچنین وی از بیمار درباره ی سابقه ی خانوادگی، مواد خوراکی و نوشیدنی که بیمار می خورد و آیا این که فرد مراجعه کنند سیگار می کشد یا خیر، سپس بیمار را معاینه می کند و ممکن است برای وی آزمایش خون انجام دهد.

چنانچه پزشک به سرطان معده مشکوک باشد، آنها فرد را برای آزمایش به متخصص بیماری های معده ارجاع می دهند. این متخصص به عنوان متخصص گوارش شناخته می شود. در واقع می توان گفت تشخیص این بیماری یکی از بزرگ ترین خطرات سرطان معده است.

پزشک می تواند با آزمایش ها و روش های زیر سرطان معده را تشخیص دهد.

- آزمایش خون: یکی از راه های بررسی علائم و نشانه‌های وجود سرطان در بدن آزمایش خون است.

- آندوسکوپی مجاری فوقانی گوارشی

بیمار قبل از انجام این عمل باید دو روز فقط مایعات مصرف کند. این دستگاه دارای لوله‌ای باریک و انعطاف‌پذیر که به انتهای آن دوربین کوچکی متصل است و از طریق دهان  به بدن وارد می‌شود و به کمک آن قسمت داخلی معده بررسی می‌شود. به وسیله ی این دستگاه داخل معده مشاهده می شود. پزشک متخصص مری، معده و اثنی عشر را که قسمت اول روده کوچک است، بررسی می کند، چنانچه به سرطان مشکوک باشد وی برای جمع آوری نمونه های بافت نمونه برداری کرده و آنها را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می فرستد.

- رادیوگرافی دستگاه گوارش فوقانی: مایعی گچی متشکل از ماده‌ای به نام باریم (barium) به فرد خورانده می‌شود. این ماده معده را می‌پوشاند و در نهایت باعث می‌شود تصویر روشن‌تری در تصویربرداری با اشعه ایکس به دست بیاید.

- سی‌تی اسکن: سی‌تی‌اسکن نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس  است که تصویر دقیق و چند زاویه از داخل بدن انجام می دهد و نیز جزئیات بیش‌تر و دقیق تری درباره ی سرطان ارائه می دهد.

- نمونه‌برداری: پزشک می تواند با  برداشتن سلول‌ و یا بافتی از بدن، نشانه های سرطان را بررسی کند و این کار در زیر میکروسکوپ انجام می شود نمونه‌ برداری از معده در طی آندوسکوپی، انجام می شود. نمونه برای بررسی به آزمایشگاه ارسال خواهد شد.

-استفاده از مایع باریم: بلع باریم آزمایش تصویربرداری است. فرد مایعی را که حاوی باریم است و مری و معده را می پوشاند، می بلعد، این کار کمک می کند تا ناهنجاری های معده در طی عکس برداری با اشعه ایکس شناسایی شود.

- پی ای تی - سی تی اسکن: این نوع آزمایش تصویری  با سی تی اسکن ترکیب می شود و اطلاعات جزئی بیشتر و دقیق تری را درباره ی سرطان ارائه می دهد. یک پی ای تی سی تی اسکن رایج ترین روش استفاده شده جهت کمک به تشخیص گسترش سرطان به نواحی دیگر بدن است.

- لاپاراسکوپی: این روش تشخیص سرطان  برای نشان دادن سرطان معده کاربرد دارد. به وسیله ی لاپاراسکوپی لایه ها و پوشش های داخل شکم دیده می شود. 

- آزمایش جهش ژن: ناهنجاری های ژنتیکی بعضی مواقع از دلایل به وجود آمدن سرطان معده است. این ناهنجاری ها می تواند باعث رشد تومورها باشد. با انجام این آزمایش اگر مشاهده شود این بافت حاوی جهش خاص ژنتیکی است باید به بعضی از داروها واکنش دهد.

درمان سرطان معده :

پزشکان از روش هایی همچون: شیمی درمانی، ایمونوتراپی، پرتو درمانی، عمل جراحی و درمان هدفمند برای درمان افراد مبتلا به سرطان روده استفاده می کنند.

1- شیمی درمانی

در شیمی درمانی از داروها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. این درمان از تقسیم و تکثیر سلولهای سرطانی که در حال رشد هستند جلوگیری می کند. داروهای شیمی درمانی در کل بدن حرکت می کند و سلول های سرطانی که ممکن است به خارج از معده گسترش پیدا کرده باشد را از بین می برد. شیمی درمانی اغلب با پرتودرمانی ترکیب می شود. شیمی درمانی قبل از جراحی می تواند به کوچک شدن سرطان و درمان راحت تر کمک کند.

2-  ایمونوتراپی

 ایمونوتراپی درمانی دارویی است که به سیستم ایمنی بدن در مقابله با سرطان کمک می کند. افراد مبتلا به سرطان معده پیشرفته که دو یا چند روش درمانی دیگر دریافت کرده اند، کاندیدای ایمنی درمان سرطان معده هستند. برای سرطان معده در صورت پیشرفته بودن بیماری و یا بازگشت یا گسترش سرطان به سایر قسمت های بدن ممکن است از ایمونوتراپی استفاده شود.

3- پرتو درمانی

در پرتودرمانی، از پرتوهای رادیواکتیو مانند اشعه ی ایکس و پروتون برای هدف قرار دادن و از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده می شود. پرتودرمانی اغلب با شیمی درمانی ترکیب می شود. در سرطان پیشرفته معده که با جراحی برطرف نمی شود برای تسکین عوارض جانبی مانند درد یا خونریزی ناشی از رشد سرطان می توان از پرتودرمانی استفاده کرد.

 در افراد مبتلا به سرطان معده می توان قبل از جراحی از پرتودرمانی برای کوچک کردن سرطان و درمان راحت تر استفاده کرد. این نوع درمان به دلیل خطر صدمه به اندام های اطراف در درمان سرطان معده معمول نیست. ولی اگر سرطان پیشرفته است یا علائم شدیدی مانند خونریزی یا درد شدید ایجاد می کند، پرتودرمانی یک گزینه عالی است.

4- عمل جراحی

عمل جراحی برای برداشتن بخشی یا تمام سرطان و قسمتی از بافت های سالم اطراف آن انجام می شود .پس از انجام این عمل  مری به طور مستقیم به روده کوچک متصل می شود تا حرکت غذا از طریق سیستم گوارش به آن برسد. در عمل جراحی بعضی مواقع  غدد لنفاوی شکم  برداشته  می شود و برای این که بدانند در آن سرطان وجود دارد مورد آزمایش قرار می گیرد.

5- داروهای هدفمند

داروهای درمانی هدفمند بر نقاط ضعف خاص سلول های سرطانی تمرکز می کند و پروتئین‌های خاصی را که سلولهای سرطانی تولید می کند، شناسایی و به آنها حمله می کند. با از بین بردن این نقاط ضعف می توان سلول های سرطانی را نابود کرد.

چگونه می توان از سرطان معده پیشگیری کرد؟

برای این که بتوانیم از سرطان معده جلوگیری کنیم باید وزن خود را به حالت تعادل و سالم برسانیم. در برنامه ی رژیم غذایی خود از میوه و سبزیجات بیشتر استفاده کنیم. غذاهای مصرفی شور و دودی را کمتر در رژیم غذایی خود بگنجانیم.

سیگار نکشیم. چون مصرف دخانیات و تنباکو شانس ابتلا به سرطان معده را دو برابر می کند. چنانچه در خانواده ی خود فردی با سابقه سرطان معده داریم بهتر است برای یافتن علائم سرطان معده آزمایشاتی مانند آندوسکوپی انجام دهیم. 

اگر عفونت معده داریم آن را درمان کنیم، با درمان این عفونت می توان از وجود بدخیمی های معده پیشگیری کرد. اگر از آسپرین و دیگر داروهای ضد اتهاب غیر استروئیدی استفاده می کنیم، درباره ی تاثیر این داروها بر معده با پزشک خود مشورت کنیم.