تومورهای نخاعی و علائم آن

به توده های سلولی خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) که می توانند در استخوان‌ مهره ها، طناب نخاعی و یا لیگامان ها‌ی ستون فقرات تشکیل شوند، تومورهای نخاعی می گویند. در اغلب موارد این تومورها حاصل متاستاز سایر تومورهای بدخیم در دیگر نقاط درگیر بدن هستند و کمتر پیش می آید که از خود استخوان های ستون مهره ها ناشی شوند. از مشکلات شایعی که این تومورها ایجاد می کنند می توان درد کمر، بروز اختلالاتی در اعصاب محل درگیر و در صورت گسترده بودن محل درگیری و تاخیر در اقدام به درمان، فلج را نام برد.

به هر حال تومورهای نخاعی از هر نظر می توانند خطری جدی برای بیمار به حساب آیند و منجر به آسیب دائمی به نخاع و معلولیت فرد شوند. بدین ترتیب با مشاهده  هرگونه علامت هشدار دهنده ای که حاکی از این عارضه باشد، باید با مراجعه  سریع به پزشک، اقدام به تشخیص و درمان نمود.میزان بدخیمی یک تومور معمولا به فاکتورهایی مانند محل، نوع تومور، سرعت رشد و شدت درگیری اندام ها بستگی دارد که پس از بررسی نتایج توسط متخصص مغز و اعصاب و  تشخیص صحیح، درمان مناسب انتخاب می شود.

از روش های درمانی که معمولا برای این قبیل تومورها اتخاذ می شوند می توان جراحی های غیر تهاجمی چون آمبولیزاسیون یا کم تهاجمی مثل کیفوپلاستی، ورتبرو پلاستی و دکمپرشن را نام برد که در ادامه ی متن به بررسی آنها خواهیم پرداخت. همچنین ممکن است بعد از انجام فرایند اصلی برداشتن تومور جهت زدودن آثار باقیمانده  آن، کموتراپی یا رادیو تراپی را نیز پس از عمل برای مریض شروع کنند.

علل به وجود آمدن تومور نخاعی

علت بروز اکثر تومورهای فقرات مشخص نمی باشد. متخصصان با تحقیقاتی که داشته اند بر این نظرند که ژن معیوب در این موضوع دخیل می باشد اما معمولا مشخص نیست نارسایی ژنتیکی ارثی هست یا به مرور زمان ایجاد می شود. ممکن است تومور در اثر عامل محیطی، مثل قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی،اتفاق افتد. با این حال، در برخی از موارد، تومورهای نخاع به علت سندرم های شناخته شده ی ارثی مانند نوروفیبروماتوز ۲ و بیماری von Hippel-Lindau  تشکیل می گردد.تقسیم سریع سلول‌های سرطانی در اعصاب، استخوان‌ها یا غضروف‌های ستون فقرات، قرار گرفتن در معرض تشعشعات و مواد شیمیایی،وراثت از جمله دلایلی  است که می تواند به این بیماری مربوط گردد.

علت کمر درد

• منابع مکانیکی، 90٪ از کمردردها را تشکیل می دهند.
• شانس ابتلا به تومور نخاع یا مغز در طول زندگی، کمتر از %1 است.
• بزرگترین عامل پیش بینی کننده سرطان ستون فقرات، سابقه ابتلا به سرطان است.

انواع تومور نخاعی

۱. آستروسیتوم

۲. کوردومای

۳. اپاندیموم

۴. گلیوما

۵. مننژیوم

۶. نوروفیبروم

۷. شوانوما

تومورهای شایع نخاعی

یک سری از تومورها قبل از تبدیل شدن به فرم سرطانی ، می توانند در مهره ها یا دیسک بین مهره ای ستون فقرات شروع به تشکیل و تکثیر کنند. این دسته از تومور ها ندرتا یافت می شوند و در صورت بروز، سرعت تکثیر آهسته ای دارند.نوعی از سرطان که از بافت خود استخوان منشا گرفته باشد را Osteosarcoma یا استئوسارکوم می نامیم که جایگاه یکی از شایع ترین سرطان های بدخیم اولیه در استخوان را داراست.

 بیشتر تومورهایی که نخاع یا ستون فقرات را درگیر می کنند، اغلب از پیشرفت سرطان در سایر نقاط بدن و گسترش آن به طناب نخاعی و ساختارهای اطراف آن ایجاد می شوند. از انواع سرطان ها، آنهایی که بیشتر احتمال درگیر کردن ساختمان نخاع و ستون فقرات را دارند در خانم ها و اقایان می تواند متفاوت باشد. در خانم ها، تومور های نخاع بطور معمول حاصل متاستاز سرطان های سینه و ریه می باشند و در آقایان نیز پیشرفت سرطان پروستات یا ریه می تواند زمینه ساز شکل گیری تومورهای نخاعی باشد.

تومورهای تشکیل شده بر روی طناب نخاعی میتوانند بسته به محل آناتومیکی تکثیرشان بر روی طناب نخاعی به انواع اکسترادورال (در فضای خارج سخت شامه)، اینترادورال (در محیط داخلی سخت شامه) و یا اکسترامدولاری (خارج نخاع در جمجمه) تقسیم بندی شوند. آن دسته از تومورهایی که در اثر متاستاز سرطان های نقاط دیگر بدن حاصل می شوند از نوع اکسترادورال هستند.در مقابل تومورهای تشکیل یافته در محیط داخل مننژ نخاعی و بر روی طناب نخاعی در عین تکثیر خود، کاری به ریشه اعصاب قرار گرفته در اطرافشان ندارند و سرعت رشد کمتری نسبت به نوع قبلی دارند بنابراین در دسته تومورهای خوش خیم قرار می گیرند.

 انواع تومورهای اینترادورال 

گروهی از تومورهای اینترادورال ممکن است در لایه های حفاظت کننده  مننژ اطراف نخاع مستقر شده و آنرا درگیر کنند اما چنین تومورهایی سرعت رشد پایینی داشته و در ابتدا خوش خیم هستند بنابراین با اقدام سریع جهت درمان می توان از ایجاد عوارض جدی و جبران ناپذیر توسط آن ها ممانعت به عمل آورد.

این نوع از سرطان که مننژیوما خوانده می شود، در جنس مونث بیشتر از مذکر مشاهده شده و به دلیل تاثیر هورمون هایی چون پروژسترون ها بر پیشروی و رشد این تومورها، درصد بالایی از آنها در زنان خصوصا خانم های منوپوز شده مشاهده می شود

از علایم این تومورها می توان به سردرد، ضعف حرکتی، اختلالات حسی، تشنج و تغییر خلق و خو اشاره کرد.گروه دیگری از تومورها تمایل به درگیر کردن غلاف عصبی اطراف نخاع را دارند. منشا این تومورها سلول های شوان موجود در ریشه های عصب خروجی از نخاع است و به دو قسم قابل مشاهده اند: گونه ای با پیشرفت خود به درگیر کردن اعصاب حسی بخصوص عصب هشتم منجر شده و ممکن است گاهی به عصب پنجم هم دست درازی کنند. به همین دلیل این گروه را نوروفیبروم نامگذاری کرده و گونه دوم را بدلیل درگیری سلول های شوان در محل توده، شوانوم می نامند.

حدودا در یک درصد موارد، تومورهای نخاعی ممکن است درست در داخل طناب نخاعی قرار گرفته باشند. تومورها در این حالت با منشا گرفتن از سلول های حمایتی و پشتیبانی سیستم عصبی، از محل رشد خود که ممکن است داخل ریشه  اعصاب یا خود نخاع باشد، به آهستگی شروع به تکثیر می کنند. مکان شایع مشاهده  این نوع از تومورها معمولا در کانال نخاعی گردن است.

اتیولوژی

تومورهای نخاعی بسته به نوعشان می توانند در اثر علل گوناگون ناشناخته ای بوجود بیایند. دانشمندان این فرض را مطرح کرده اند که ظهور این تومورها میتواند ناشی از نقص ژنتیکی در ژنی خاص باشد، حال چه این ژن جهش یافته به طریق ارثی به فرد رسیده باشد چه بصورت اکتسابی و با قرار گرفتن در معرض پاتوژن های آسیب رسان حاصل شده باشد.

ازجمله بیماری های ارثی که در صورت بروز و مشاهده  آن در یکی از اعضای خانواده باید نسبت به بروز علایم و نشانه های اولیه تومور نخاع در خود هوشیار و مطلع بود، نوروفیبروماتوز می باشد.

علائم بالینی

• کمر درد یا درد ناحیه گردن
• ضعف و سستی دست ها و پاها و عدم توانایی حفظ تعاد
• درد لوکالیزه در  ناحیه  ستون فقرات که به سایر قسمت ها انتشار می یابد
• تغییر در الگوهای اجابت مزاج و دفع ادرار
• دردی که ناشی از خستگی و فعالیت نبوده و با خواب نه تنها بهبود نیافته بلکه شب هنگام تشدید می یابد
• اختلال حسی در اندام ها و کاهش واکنش به محرک های محیطی
• علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، افت ناگهانی وزن
• افزایش درجه حرارت

تدابیر درمانی

همزمان با تقسیم سلول های تومور و بزرگ شدن آن، بسته به ناحیه تشکیل تومور در کانال نخاعی، با اعمال فشار بر روی نخاع و اعصاب محیطی منشا گرفته از آن رفته رفته حس اندام های زیر محل درگیری تومور مختل شده و در مواردی باعث از بین رفتن ارتباط اعصاب محیطی کنترل کننده  مثانه و بی اختیاری ادرار می شوند.

درمان دارویی

درمان های دارویی معمولا بعد یا حین اعمال جراحی جهت کاهش عوارض ثانویه  احتمالی، مانند التهابی که ممکن است در پی شیمی درمانی یا پرتو درمانی بروز کند، تجویز می شوند. بعلاوه تومورها به خودی خود با رشد در اطراف نخاع می توانند منجر به التهاب نیز بشوند. بنابر صلاح دید پزشک و دوز تعیین شده توسط وی می توان از کورتیکواستروئید ها و یا انواعی از داروهای ضدالتهاب جهت کاهش علائم و تسکین درد بیمار استفاده کرد.

لازم به ذکر است در این گونه بیماران دوره  مصرف این دارو ها نباید طولانی باشد تا از عوارض جانبی مخرب کورتون ها مثل ضعف عضلات، پوکی استخوان ها، افزایش قند خون، سرکوب ایمنی و ریسک ابتلا به عفونت های ثانویه کاسته شود.

جراحی

پس از انجام معاینات و چکاپ های پزشکی، می تواند به 2 شیوه  جراحی بسته یا باز صورت گیرد.

جراحی بسته

در این روش بدون ایجاد زخم در ناحیه و بیهوشی عمومی، پزشک متخصص با بکار گیری ابزار خاص، رگ های خونی تغذیه کننده  تومور را مسدود می کند تا حین جراحی خونریزی آن کنترل شده و با بلوک منبع تغذیه ای تومور از رشد و تکثیر هر چه بیشتر آن ممانعت به عمل آوریم. این پروسه که آمبولیزاسیون نام دارد، اغلب قبل از عمل جراحی اصلی انجام شده تا امکان دسترسی به تومور و خارج کردن بافت های از کار افتاده  آن به سهولت انجام پذیرد.

جراحی باز

تومورهایی که در داخل ساختار مهره های ستون فقرات رشد می کنند یا در اثر متاستاز سرطان از سایر اندام ها به مهره ها گسترش یافته اند، با اعمال فشار به مهره های درگیر ممکن است باعث شکستگی استخوان یا فشار آمدن به آنها شوند.

در روش کیفوپلاستی (Kyphoplasty) و ورتبروپلاستی (Vertebroplasty)، با تزریق سیمان استخوانی در ناحیه شکسته یا تغییر شکل یافته، شکل استخوان را تا حدودی به ساختار اولیه اش نزدیک کرده و آنرا بهبود می بخشند در نتیجه با برداشته شدن فشار از روی اعصاب، درد و اختلالات حسی عصبی بیمار تا حدودی برطرف خواهند شد.

نوع دیگری از جراحی باز تومورهای نخاعی که با هدف عمده  تسکین درد بیمار و پاکسازی محل از بقایای تومور انجام می شود به دکمپرشن (Decompression) معروف است. در این روش با توجه به نوع و وسعت تومور، اقدام به برداشتن یا برش قسمتی از آن می کنند تا از فشار اعمال شده به نخاع و اعصاب خروجی از آن کاسته و درد و سایر علائم بیمار را تخفیف دهیم.

پرتودرمانی

از این روش برای از بین بردن قسمت های باقی مانده ی تومور بعد از جراحی، درمان تومورهایی که قابل جراحی نیست یا درمان تومورهایی که انجام جراحی برای از بین بردن آن بسیار خطرناک است استفاده می-شود. برای تسکین برخی عوارض پرتودرمانی مانند تهوع و استفراغ از دارو کمک گرفته می شود. گاهی لازم است دوره ی پرتودرمانی طوری تنظیم شود تا میزان بافت های سالمی که آسیب می بیند به حداقل برسد و درمان موثرتر واقع شود. ممکن است فقط دوز پرتودرمانی تغییر داده شود یا از روش های حرفه ای مانند پرتودرمانی هم شکل ۳ بعدی استفاده شود.

عوارض بعد از عمل تومور نخاعی

در قدیم عارضه وحشتناکی که بعد از عمل جراحی نخاع داخل حفره ای وجود داشت، فلج شدن فرد بود. خوشبختانه، خطر فلج کامل بعد از جراحی نخاع امروزه بسیار کاهش داشته و عمل ها موفقیت آمیز تر بوده است. (زیر 5 درصد).کسی که قبل از جراحی از نظر عصبی، طبیعی یا نزدیک به حالت طبیعی باشد، شانس خوبی دارد که که از طریق جراحی برداشتن موفق تومورتغییر کمی در عملکرد عصبی داشته باشد.

 برای بهبودی عصبی، تقریباً همه ی افراد تا حدی به فیزیوتراپی احتیاج دارند. این مقدار می تواند مدت کوتاهی و یا مدت طولانی تری و به صورت سرپایی برای افراد متفاوت باشد. گاهی اوقات، درمان شدیدتر به صورت بستری در یک مرکز توان بخشی نیاز است.از دیگر عوارض جراحی تومور نخاعی می توان به نشت مایع مغزی نخاعی از طریق برش اشاره داشت. در طولانی مدت پس از جراحی خطر تغییر شکل پیشرونده ستون فقرات وجود دارد.