آیا سرطان تخمدان قابل پیشگیری است؟

در طی این دو سال اخیر که بیماری کوید 19 (کرونا ) سراسر دنیا را درگیر خود کرده و باعث شده است که  اکثر مردم برای دوری از این بیماری همه گیر در منزل بمانند، بسیاری از بیماری های دیگر که مردم از آنها ترس در دل دارند و برای اکثر آنها هنوز درمان قطعی پیدا نشده و سالانه تعداد زیادی از مردم جهان درگیر آن هستند و در بیشتر مواقع جان خود را از دست می دهند به حاشیه برود و شاید افرادی که درگیر این بیماری ها هستند بیشتر از پیش از لحاظ روحی گرفتار باشند که هم از بیماری خود در عذاب اند و هم ترس این را داشته باشند که مبادا با داشتن بیماری زمینه ای به کرونا نیز مبتلا شوند.

یکی از بیماری هایی که اکثر قسمت های بدن را درگیر می کند و سن و سال و جنس نیز نمی شناسد، سرطان است، سرطان شامل همه انواع تومورهای بدخیم است. احتمال بروز سرطان با افزایش سن زیاد می‌شود. سرطان تنها ویژه انسان نیست و حتی می توان گفت چه جانوران و  چه گیاهان پرسلولی نیز امکان دارد به سرطان دچار شوند. تفاوت‌های مشخصی در میزان وقوع و مرگ و میر ناشی از انواع سرطان در سرتاسر جهان وجود دارد.

بعضی از انواع سرطان ها بین آقایان و بانوان همچون سرطان سینه، سرطان ریه و غیره مشترک است. ولی بعضی از سرطان ها در بین بانوان شایع است. سرطان های شایع در بانوان سرطان هایی است که ارگان های تولید مثل زنان را درگیر می کند، از جمله سرطان های شایع در زنان سرطان دهانه رحم، سرطان تخمدان، سرطان رحم، سرطان واژن و فرج یا vulvar است. هر کدام از این سرطان ها، نشانه ها و فاکتورهای خطر مخصوص خود را دارند.

مثلا بروز سرطان در رحم با نام سرطان رحم شناخته می شود و منشا آن در لایه آندومتر رحم است. چنانچه سرطان رحم به موقع تشخیص داده شود، درمان به نحو موثری عمل خواهد کرد. یا وقتی سرطان رحم در دهانه رحم یا گردنه رحم آغاز شود به آن سرطان دهانه رحم یا سرویکس (سرطان گردن رحم) می گویند. سرویکس در انتهای پایینی رحم قرار دارد و واژن را به بخش بالایی رحم پیوند می دهد.

این سرطان در اغلب کشورهای غربی قابل پیشگیری است، چون آزمایش های غربالگری و واکسن های مناسبی برای پیشگیری از عفونت ویروس پاپیلومای انسانی یا اچ پی وی وجود دارد.زمانی که سرطان در فرج رخ دهد به آن سرطان فرج گفته می شود. سرطان فرج اغلب در لبه داخلی لابیا اتفاق می افتد. در صورت تشخیص به موقع و زودهنگام سرطان واژن و فرج بیماری به نحو موثری قابل درمان است. خیلی از سرطان های واژن و فرج در اثر ویروسی به نام پاپیلومای انسانی ایجاد می شود. این ویروس می تواند از طریق نزدیکی جنسی بین افراد منتقل شود. 

تخمدان

یکی از مهمترین اندام هایی که در تولید مثل نقش موثری دارد، تخمدان هاست. این دو تخمدان در ناحیه لگنی در هر دو طرف رحم  قرار دارد. هر کدام از تخمدان‌ ها به‌ اندازه یک بادام است. وظیفه‌ ی تخمدان‌ها تولید تخمک و هورمون‌های استروژن و پروژسترون است. سرطان می تواند تخمدان ها را نیز همانند سایر قسمت های بدن درگیر کند.

سرطان تخمدان

سرطان تخمدان (Ovarian Cancer) نوعی  سرطان است که از تخمدان آغاز می‌شود. این نوع از سرطان از مرگبارترین سرطان های زنان است و هنگامی شکل می گیرد که با درگیر کردن یک یا هر دو تخمدان موجب تاثیر بر تخمک گذاری و هورمون های استروژن و پروژسترون شود. تا زمانی‌ که سرطان تخمدان به لگن خاصره و شکم گسترش پیدا نکند، شناسایی نمی‌شود.

در این زمان که مرحله آخر پیشرفت سرطان است (late-Stage). تومورهای سرطانی به راحتی به سایر قسمت های بدن نفوذ می کند و سرطان از نوع دیگر را نیز در بدن افراد به وجود می آورد.

می توان گفت که این نوع از سرطان بیشتر در مناطق شکم، کبد، کلیه و روده می تواند به راحتی رشد پیدا کند و آسیب های جدی را به اندام های داخلی بدن افراد وارد کند. بیش از 2.3 موارد سرطان های تخمدان در زمان تشخیص در حفره شکم و لگن منتشر می شود و تقریبا غیرقابل درمان است.

این سرطان در ایالات متحده آمریکا  به عنوان دومین سرطان شایع در بین بانوان شناخته شده است. این بیماری معمولا در محدوده سنی 50 تا 65 سالگی خود را نشان می دهد و سن تشخیص آن به طور متوسط 63 سالگی است.

تغییر یا جهش در ژن های BRCA  نیز می تواند ریسک ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش دهد. بعضی مواقع تغییرات یا بروز جهش ها می تواند مانع از عملکرد صحیح ژن های مربوطه شود. برخی از این جهش ها امکان دارد در ژن های BRCA اتفاق بیفتد که نتیجه ی آن تقسیم سلولی سریعی خواهد بود که می تواند به سرطان تخمدان تبدیل شود.

تمام بانوان دارای ژن های BRCA1 و BRCA2 هستند اما فقط بعضی از آنها در این ژن ها دچار جهش می شوند. شیوع این جهش ها در برخی قومیت ها از جمله اشکنازی یهودی بالاست.

مهم ترین نشانه های سرطان تخمدان :

سرطان تخدان نیز همانند سایر سرطان های نشانه و علائم مخصوص به خود را دارد که از آنجمله می توان به موارد: باد کردن شکم، سوء هاضمه یا حالت تهوع، تغییر در اشتها مانند بی اشتهایی ، احساس سیری سریع در زمان غذا خوردن،  فشار در قسمت لگن یا کمر، تغییر در عادات روده مانند یبوست، تکرر ادرار، تغییر در حرکات روده، افزایش اندازه دور کمر، خستگی و کمبود انرژی خستگی، سوء هاضمه، سوزش سر دل، خونریزی واژن و یا ترشحاتی از واژن که غیر نرمال است و تغییرات قائدگی اشاره کرد

اما عواملی همچون :

پیشینه و سابقه ی خانوادگی از سرطان تخمدان، جهش ژنتیکی ژن های مرتبط با سرطان تخمدان مانند BRCA1 یا BRCA2، سابقه ابتلا به سرطان سینه، مثانه یا کولون، چاقی بیش از حد، نزدیکی دردناک، استفاده از داروهای باروری یا درمان های هورمونی(ای وی اف، ای یو ای)، سن شروع و پایان قاعدگی: چنانچه سن شروع قاعدگی پیش از 12 سالگی و اتمام آن پس از 52 سالگی باشد، استعمال دخانیات، استفاده از دستگاه های داخل رحمی، سندروم تخمدان پلی کیستیک، استفاده از داروهای ضد بارداری خوراکی، شیر دهی، مصرف آسپرین، آندومتریوز و بالا بودن سن می توانند احتمال آن را افزایش دهد.

در بعضی مواقع سرطان تخمدان ممکن است هیچ یک از علائم ذکر شده را از خود بروز ندهد. نیز، داشتن هر یک از علائم ذکر شده دلیل بر بروز سرطان تخمدان نیست. با انجام آزمایش هایی مانند بررسی فاکتور روما می تواند به غربالگری و تشخیص سرطان تخمدان با دقت بیشتر کمک کرد. این روش ارزیابی که به تائید FDA رسیده است با استفاده از اندیکاسیون های CA-125 و HE4 به تشخیص تومورهای تخمدان با دقت و حساسیتی بالا می پردازد. 

انواع  سرطان تخمدان :

نوع سرطان تخمدان، به نوع سلولی بستگی دارد که سرطانی شدن از آن شروع می‌شود. بیشتر سرطان های تخمدان، سرطان های تخمدان مخاطی است و از نوع تومورهای بدخیم که از سلول های سطحی تخمدان تشکیل شده اند. بعضی تومورهای مخاطی کاملاً مشخص نیست که سرطانی باشند. این دسته از تومورها پتانسیل بدخیمی کمی دارند و با سرعت کمتری رشد می کنند و از سایر انواع سرطان ها هم خطر کمتری دارد.

انواع این سرطان عبارتند از:

- تومورهای اپیتلیال (سلول‌های پوششی): این سرطان از لایه‌ی نازک بافتی که سطح خارجی تخمدان را می‌پوشاند، شروع می‌شود. تومورهای اپیتلیال، شایع ترین و خطرناک ترین، نوع سرطان تخمدان و در 85 تا 90 درصد از زنان مبتلا به سرطان تخمدان رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهند.

-  تومورهای سلول های ژرم یا سلول های زایا: این نوع سرطان در سلول‌هایی که تخمک را تولید می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند، ایجاد می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. اغلب خوش خیم است و ابتلا به آن بسیار کم است و در مواردی که سرطانی می شوند، 90 درصد قابل درمان است و معمولا در زنان جوان‌تر اتفاق می‌افتد.

- تومورهای استرومال: این نوع سرطان در قسمتی از تخمدان که سلول‌های تولیدکننده‌ی هورمون‌ها در آنجا قرار گرفته اند، آغاز می‌شود. این نوع از تومورها اغلب در مراحل اولیه سرطان شناسایی می شوند. حدود 7 درصد از سرطان های تخمدان، از نوع استرومال است.

- تومورهای متاستاتیک: 5 درصد از سرطان های تخمدان احتمال درگیری سایر ارگان های بدن را نیز دارد که ارگان هایی که در آن ها احتمال درگیری بالاتر است. شامل: روده بزرگ، پستان ها، معده و لوزالمعده است.  

مراحل سرطان تخمدان :

به وسیله ی عمل جراحی اولیه  مشخص می شود که سرطان تخمدان تا چه حد پیشرفت کرده است. مراحل رشد سرطان تخمدان عبارت است از :

مرحله‌ی اول: مشخص می شود سرطان در یک یا هر دو تخمدان وجود دارد.

مرحله‌ی دوم: سرطان به سایر نقاط لگن (رحم یا ارگان های نزدیک به رحم) سرایت کرده است یا خیر.

مرحله‌ی سوم: سرطان به شکم یا غدد لنفاوی سرایت کرده است یا خیر.

مرحله‌ی چهارم: سرطان به خارج از محدوده شکم مانند شش یا کبد نیز گسترش پیدا کرده باشد.

میزان درصد بهبودی افراد در هر مرحله از سرطان متفاوت است درصد بهبودی در مرحله ی اول: ۹۰ درصد، مرحله ی دوم: ۷۰ درصد، مرحله ی سوم: ۳۹ درصد و مرحله ی چهارم: ۱۷ درصد است.

دلیل به وجود آمدن انواع  سرطان تخمدان :

سرطان تخمدان انواع مختلفی دارد که هر کدام به خاطر دلیل خاصی از جمله: کیست های پاتولوژیک(کیست های پاتولوژیک یکی از انواع کیست تخمدان است که می تواند بدخیم باشد و منجر به سرطانی شدن تخمدان شوند)، تقسیم سلولی ( سرطان تخمدان زمانی اتفاق می افتد که سلول های تخمدان به طور غیر قابل کنترلی رشد و تقسیم شده و تبدیل به تومور شوند)، تومور بافت پوششی تخمدان(تومور بافت پوششی (اپی تلیال) تخمدان از شایع ترین نوع سرطان تخمدان است که در سلول های سطح خارجی تخمدان آغاز می شود) به وجود می آید. 

روش های تشخیص سرطان تخمدان چگونه است؟

برای این که بتوان سرطان تخمدان را تشخیص داد در ابتدا معاینه، آزمایش ها و برخی تصویربرداری هایی مانند سونوگرافی یا سی تی اسکن انجام می شود و به پیدا کردن ناهنجاری ها در تخمدان کمک کند.

این ناهنجاری ممکن است یک پولیپ، ضایعه گوشتی، قارچ های تناسلی، توده خوش خیم و یا بدخیم سرطانی باشد، این بیماری در بیشتر موارد، در مراحل پیشرفته (مرحله ۳ یا ۴) تشخیص داده می شود، دلیل آن می تواند این باشد که این بیماری در مراحل اولیه مبهم است و در معاینات معمول لگن تشخیص داده نمی شود. با انجام آزمایش هایی مانند: معاینه لگن، سونوگرافی ترانس واژینال و آزمون CA-125 می توان این بیماری را تشخیص داد. 

درمان سرطان تخمدان:

اگر سرطان تخمدان در مراحل اولیه  که سرطان محدود به تخمدان است تشخیص داده شود، قابل درمان است. درمان سرطان تخمدان به نوع، سطح و قصد باروری فرد در آینده بستگی دارد. 

این سرطان می تواند باروری زنان را تحت تاثیر قرار داده و آن را با مشکل مواجه کند. در بسیاری از مواقع درمان این نوع از سرطان به صورت ترکیبی انجام می شود. معمولا از جراحی و شیمی‌درمانی و پرتو درمانی یا تابش درمانی برای درمان سرطان تخمدان استفاده می‌شود.درمان اصلی سرطان تخمدان جراحی است. هدف از جراحی از بین بردن تومور است.

در جراحی لوله فالوپ و تخمدان مربوطه برداشته می شود تا زن بتواند با یک تخمدان بچه دار شود. چنان که سرطان در هر دو تخمدان ایجاد شده باشد جراح آنها را از بدن خارج می کند تا آسیبی به رحم وارد نکند و زن بتواند از روش های دیگر به صورت جنین های منجمد و یا تخم های اهدایی بارور شود.

در این روش جراح بافت سرطانی را خارج می کند، اما هیسترکتومی یا برداشتن رحم ضرورت دارد. جراحی ممکن است برای اطمینان از سرطان، مشخص کردن سطح بیماری و برداشتن ناحیه سرطانی انجام شود.

شیمی درمانی

معمولا پس از جراحی انجام می شود و چنانچه سرطان در اندام های دیگر بدن گسترش یابد، می تواند همراه با جراحی و یا پرتو درمانی برای بیماران مبتلا به این نوع از سرطان تجویز شود. در شیمی درمانی با استفاده از داروهای خاصی توده های سرطانی کوچک می شود و یا از بین می رود. داروهای شیمی درمانی از طریق شکم و یا داخل رگ تزریق می شوند.

( به این روش، شیمی درمانی درون صفاقی می گویند). این داروها می تواند به صورت قرص و یا آمپول وریدی و یا به هر دو فرم مصرف شود. معمولا بعد از جراحی از این درمان استفاده می شود تا تومورهای احتمالی به جا مانده بعد از جراحی را از بین ببرد. قبل از جراحی نیز می توان از شیمی درمانی استفاده کرد تا تومورها را کوچک تر کند و جراحی راحت تر انجام شود.

پرتو درمانی

در روش پرتو درمانی از اشعه هایی با انرژی بالا برای از بین بردن توده سرطانی در سرطان تخمدان استفاده می شود. این پرتو ها می تواند به سلول های سالم افراد نیز آسیب برساند به همین دلیل پرتو درمانی با زمان استراحت در هر مرحله برای افراد مبتلا به سرطان تخمدان انجام می شود.

آیا سرطان تخمدان قابل پیشگیری است؟

هیچ راه قطعی و شناخته شده ای برای پیشگیری از سرطان تخمدان هنوز شناخته نشده است و وجود ندارد، ولی با رعایت کردن نکاتی می توان از وقوع سرطان پیشگیری کرده و احتمال ابتلا به آن را کاهش داد.

مواردی همچون:

مصرف قرص های جلوگیری از بارداری  (مثل قرص های OCP یا LD و آمپول های DMPA) مخصوصا برای مدت بیش از 10 سال، پس از آن خطر سرطان تخمدان به طور قابل توجهی کاهش پیدا می کند. سابقه‌ی شیردهی به کودک، حاملگی و شیر دهی می تواند میزان تخمک های درون تخمدان را کاهش داده و باعث کاهش خطر ابتلا به سرطان شود.

بستن لوله های رحمی برای پیشگیری از حاملگی و برداشتن رحم یا تخمدان نیز از دیگر راهکار های پیشگیری است، این روش، به نام سالپنژکتومی، می تواند توسط هر زن با توجه به بستن لوله های رحمی در نظر گرفته شود.

مصرف روزانه‌ی آسپرین از دیگر راههای جلوگیری از مبتلا شدن به سرطان تخمدان است. مصرف آنتی استروژن ها و داروهای دیگری که تولید استروژن را در بدن کاهش داده و یا مسدود می کند. انجام جراحی های پیشگیرانه، ماستکتومی پیشگیرانه (برداشت بافت پستان) برای جلوگیری از سرطان سینه در خانم هایی با جهش ژنتیکی از دیگر روشهای پیشگیری است.