عوامل خطر سرطان ریه را بشناسید

یکی از مهم ترین اندام های دستگاه تنفسی در انسان ها ریه است. ریه‌ها مرکز سیستم تنفسی در بدن هستند. هر سلول بدن برای زنده ماندن و عملکرد صحیح نیاز به اکسیژن دارد. از سویی دیگر سلول‌های بدن باید دی‌اکسید کربن تولیدی خود را از سلول‌ها خارج کنند. گاز دی‌اکسید کربن یک ماده دفعی است که در نتیجه واکنش‌های درون سلولی ایجاد می‌شود.

ریه‌ها به طور اختصاصی برای تبادل این گازها در هنگام تنفس (دم و بازدم) طراحی شده‌اند. از وظایف ریه این است که جداسازی اکسیژن از هوا و انتقال آن به دستگاه گردش خون را انجام می دهد و خون را وارد بافت ها خواهد کرد و گاز دی اکسیدکربن را از ریه ها خارج خواهد کرد. جایگاه ریه ها در قفسه سینه می باشد و بسیار بزرگ هستند و فضای زیادی را اشغال خواهند کرد.

شکل ظاهری ریه ها مشابه اسفنج می باشد. ریه ها در قفسه سینه قرار دارند و آنقدر بزرگ هستند که بیشتر فضای سینه را گرفته اند. هر انسان دو ریه دارد و ریه سمت چپ کمی کوچکتر از ریه سمت راست است.

ریه ها شگفت انگیز هستند و به شما کمک می کند تا نفس بکشید، حرف بزنید، آواز بخوانید، گریه کنید. ریه ها حتی با مغز همکاری می کنند و وقتی کیلومترها می دوید مقدار هوای بیشتر با سرعت بیشتر وارد بدن و سپس خارج می شود. ریه با سیستم تنفسی کار می کنند، هوای تازه را وارد بدن و هوای کثیف را از بدن خارج می کند.ریه نقش اساسی در سلامتی انسان دارد و انسان بدون ریه نمی تواند زندگی کند.

برای صحبت کردن نیز نیاز به ریه ها داریم. نای در بالای حنجره وجود دارد، به حنجره جعبه صدا گفته می شود. تارهای صوتی در امتداد حنجره برای تولید صدا باز و بسته می شوند. زمان خارج شدن هوا از ریه ها، از طریق نای و حنجره به تارهای صوتی برخورد می کند.

اگر تارهای صوتی بسته باشند هوا میان آنها عبور می کند تارهای صوتی می لرزند و صدا تولید می شود. میزان بلندی صدا به مقدار هوایی که از ریه ها خارج می شود بستگی دارد.

سرطان ریه

سلول‌های تمام ارگانیسم‌های زنده به‌صورت طبیعی و به شیوه‌ای کنترل شده تقسیم می‌شوند و رشد می‌کنند. سرطان زمانی به وجود می‌آید که این فرایند از کنترل خارج شده و سلول‌ها به صورت کنترل نشده شروع به تقسیم و تکثیر کنند که در این حالت یک توده ایجاد شده که به آن سرطان گفته می‌شود.این تومور و یا توده، به عنوان تومور اولیه و یا سرطان اولیه می‌تواند در محل خود شروع به رشد کند و یا گسترش پیدا کرده و باعث ایجاد تومورهای ثانویه در قسمت‌های دیگر بدن شود.

این فرایند گسترش متاستاز نامیده می‌شود که یکی از ویژگی‌های کلیدی سرطان نیز به شمار می‌رود.در ایران، سرطان بعد از بیماری های قلبی عروقی و حوادث، سومین عامل مر گ و میر محسوب می شود.

در این میان سرطان ریه، یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها در جهان است و عمده مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان نیز به علت بروز سرطان ریه اتفاق می‌افتند. آمارها نشان داده که شمار مرگ‌ومیر ناشی از سرطان ریه بیش از سایر سرطان‌ها است و کسانی که بر اثر ابتلا به سرطان ریه جان خود را از دست می‌دهند؛ از جان‌باختگان سرطان‌های روده بزرگ، پروستات، تخمدان و پستان  هم بیشتر است.

در ایران سرطان ریه یکی از پنج سرطان اصلی به حساب می آید و بروز آن رو به افزایش است. هر ساله حدود 40000 نفر مبتلا به سرطان ریه در بریتانیا شناسایی می‌شوند. سرطان ریه، دومین سرطان رایج در مردان و سومین سرطان رایج در زنان است.از همه مهمتر، به علت دشوار بودن درمان سرطان ریه، می توان تا حد زیادی این سرطان را، چه در مردان و چه در زنان، شایع‌ترین نوع سرطانی که منجر به مرگ می شود، به حساب آورد.

انواع سرطان ریه

پژوهشگران بر اساس ظاهر سلول‌های سرطانی، سرطان ریه را به دو نوع اصلی دسته‌بندی می‌کنند. دو نوع اصلی سرطان ریه عبارتند از:
•    سرطان ریه با سلول‌های کوچک: سرطان ریه با سلول‌های کوچک تقریبا تنها در افرادی که سیگار زیادی مصرف می‌کنند بروز پیدا می‌کند. این نوع سرطان از سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک کمتر شایع است.  
•    سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک: سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک اصطلاح کلی است که برای چندین نوع سرطان ریه به کار می‌رود که تشابهاتی با هم دارند. سرطان ریه با سلول‌های غیرکوچک می‌تواند شامل موارد دیگری از سرطان از جمله کارسینوم سلول سنگفرشی (سرطان سلول سنگفرشی)، آدنوکارسینوم و کارسینوم سلول‌بزرگ شود.

علائم سرطان ریه

سرطان ریه عموما در مراحل اولیه‌ خود علائم و نشانه‌های خاصی ندارد؛ اما علائم آن در مراحل پیشرفته‌ بیماری بروز پیدا می‌کنند. علائم سرطان ریه ممکن است شامل موارد زیر باشند که عبارتند از:
•    سرفه‌های مکرر و طولانی‌مدت
•    سرفه خونی یا خلط خونی، حتی به میزان بسیار اندک
•    تنگی نفس که به مرور بدتر می‌شود
•    درد در ناحیه قفسه ‌سینه
•    تغییر صدا (گرفتگی یا خشن شدن صدا)
•    کاهش بی‌علت وزن 
•    شکننده و دردناک شدن استخوان‌ها
•    سردرد

زمان مراجعه به پزشک

در صورتی که علائم و نشانه‌هایی مانند موارد بالا باعث نگرانی شد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. اگر سیگاری هستید یا اینکه نتوانسته‌اید سیگار را ترک کنید، با پزشک معالج خود مشورت کنید. معمولا راهکارهایی مانند بهره‌مند شدن از مشاوره، داروها و برخی فرآورده‌های جایگزین نیکوتین می‌تواند در این مورد کارساز باشد. درد مزمن و مداوم در قفسه سینه و یا در جای دیگری از بدن (که احتمالا از گسترش سرطان به استخوان‌ها ناشی می‌شود.)
به علت تومور اصلی در ریه و یا به علت تومور های ثانویه در جاهای دیگری از بدن، علائم دیگری می‌توانند به وجود بیایند.

یکی از علائم برجسته سرطان ریه، سرفه خونی و یا هموپتیزی (haemoptysis) می‌باشد. این علامت می‌تواند یکی از علائم هشدار زودهنگام باشد و به تشخیص سرطان ریه در مراحل ابتدایی که هنوز ممکن است قابل درمان باشد، کمک می‌کند. اگر سرفه خونی در هر شخصی مشاهده شود، به خصوص اگر شخص سیگاری و بالای 40 سال سن داشته باشد، باید بلافاصله جهت مشاوره در مورد سرطان ریه به پزشک مراجعه کند.

علت سرطان ریه

استعمال دخانیات و سیگار، یکی از علل اصلی ابتلا به سرطان ریه است. می‌توان گفت مبتلا شدن به حداقل 80% از سرطان‌های ریه به دلیل استعمال دخانیات می‌باشد. علاوه بر اینکه ممکن است خود فرد سیگاری باشد، دود ثانویه یا مواجهه با دود سیگار سایرین می‌تواند موجب بروز سرطان ریه شود.

اگر چه افراد غیر سیگاری (و سایر دخانیات‌ها) نیز احتمال ابتلا به سرطان ریه را دارند اما به طور کلی خطر ابتلا به این بیماری در افراد سیگاری 10 برابر بیشتر است. اگرچه، افرادی که هیچ‌وقت سابقه‌ استعمال سیگار را نداشته یا حتی در مواجهه با دود سیگار نیز نبوده‌اند؛ بازهم ممکن است به علل دیگری به سرطان ریه مبتلا شوند.

در این موارد، ممکن است علت بروز سرطان کاملا مشخص نباشد. میزان خطر، با افزایش تعداد سیگاری که در روز کشیده می‌شود، افزایش می‌یابد. اگر شما یک فرد سیگاری قهار هستید که در روز بیش از 20 نخ سیگار مصرف می‌کنید، احتمال ابتلا به سرطان ریه در شما به حدود 30 تا 40 برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری افزایش می‌یابد.

علت اصلی افزایش قابل توجه ابتلا به سرطان ریه در 50 سال اخیر را می‌توان افزایش افراد سیگاری در این سال‌ها دانست. این افزایش مصرف به علت تولید صنعتی و بازاریابی دخانیات به وجود آمده است.خطر ابتلا به بیماری سرطان ریه در افرادی که سیگار را ترک می‌کنند، بعد از گذشت حدود 15 سال، با افراد غیر سیگاری برابر می‌شود.

سیگار کشیدن چگونه باعث بروز سرطان ریه می‌شود؟

به عقیده‌ پزشکان، نه تنها دود سیگار حاوی صدها و هزاران ماده‌ شیمیایی سرطان‌زا است، بلکه سیگار به مرور موجب آسیب به مژک‌های درون مجاری تنفسی می‌شود.این مژک‌ها در خارج کردن مواد سمی، باکتری‌ها و ویروس‌ها از ریه نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در ابتدا ممکن است بدن بتواند این آسیب را ترمیم کند؛ اما با مصرف مداوم سیگار یا مواجهه با دود سیگار سایرین، این سلول‌ها بیشتر و بیشتر آسیب می‌بینند و با گذشت زمان و استعمال مکرر سیگار، این سلول‌ها آسیب‌ دیده و باعث می‌شوند که عوامل سرطان‌زا در مجاری تنفسی تجمع پیدا کنند. از این رو، این سلول‌ها ممکن است که عملکرد طبیعی خود را از دست دهند و موجب ایجاد سلول‌های سرطانی شوند. 

عوامل خطر برای ابتلا به سرطان ریه

برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا به سرطان ریه را در فرد به‌طور چشمگیری افزایش دهند. بعضی از آنها مانند استعمال سیگار را می‌توان با ترک سیگار کنترل کرد؛ اما عوامل دیگری مانند سابقه‌ خانوادگی ابتلا به سرطان ریه قابل کنترل نیستند.

عمده‌ترین عوامل خطر ابتلا به سرطان ریه شامل موارد زیر می‌شوند:

•    سیگار کشیدن: خطر ابتلا به سرطان ریه با تعداد نخ‌های سیگاری که فرد روزانه می‌کشد و مدت زمان استعمال سیگار افزایش می‌یابد. با این حال، ترک سیگار در هر سنی و حتی برای افرادی که سابقه‌ طولانی‌مدت مصرف سیگار را داشته‌اند نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را به‌ طور چشمگیری کاهش دهد. 
•    مواجهه با دود ثانویه: حتی اگر فرد سیگاری نباشد، مواجهه با دود سیگار سایرین یا همان دود ثانویه، می‌تواند موجب افزایش احتمال ابتلا به سرطان ریه در او شود. 

•    قرار گرفتن در معرض گاز رادون: رادون با تجزیه طبیعی اورانیوم در خاک، سنگ و آب پدید می‌آید و می‌تواند وارد مجاری تنفسی فرد شود. محققان دریافته اند که رادون پس از سیگار بیشترین تاثیر را در مبتلا شدن افراد به سرطان دارد. میزان خطرناک رادون می‌تواند در هر محلی از جمله منزل یا محل کار تجمع یابد. مواجهه با گاز رادون بعد از استعمال دخانیات، دومین عامل ابتلا به سرطان ریه در جهان است. گاز رادون که محصول جانبی شکافته شدن اتم های اورانیوم است را می توان در هوای محیط یافت و عموماً خطری ندارد. این گاز زمانی خطرناک می شود که به طور طبیعی جایی گیر کرده و فشرده می شود، برای مثال در معادن یا طبقه های پایین بعضی ساختمان ها. اگر در چنین محیط هایی برای مدت طولانی بمانید امکان ابتلای شما به سرطان ریه بالا خواهد رفت. از آن جایی که گاز رادون بو نداشته و قابل دیدن نیست تنها روشی که می توان به وجود آن پی برد انجام آزمایش است.
•    مواجهه با آزبست و سایر عوامل سرطان‌زا: آزبست ها به گروهی از مواد معدنی اطلاق می شوند که در بسیاری از مصالح ساختمانی و همچنین قسمت هایی از بدنه خودروها و کشتی ها به کار می روند. از آن جایی که ارتباط آزبست با سرطان کاملاً مشخص و مبرهن است امروزه خیلی کمتر از قبل از این ماده استفاده می گردد؛ بنابراین اگر در صنایعی کار می کنید که با آزبست در تماس است باید بدانید که به شدت در معرض ابتلا به سرطان ریه قرار دارید. قرار گرفتن در معرض آزبست یا همان پنبه‌نسوز و سایر مواد سرطان‌زا مانند آرسنیک، کروم و نیکل نیز می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را خصوصا برای افراد سیگاری به شدت افزایش دهد. 
•    سابقه خانوادگی: در کسانی که یکی از بستگان درجه‌ یک آنان مانند والدین، خواهر و برادر یا فرزند به سرطان ریه مبتلا شدند، خطر ابتلا به سرطان ریه بیش از سایرین است.
•    آلودگی هوا: آلودگی ناشی از دود خودروها، نیروگاه های برق، اجاق گازهای سوخت چوبی و دیگر منابع حاوی ذرات ریز نیز می توانند باعث سرطان ریه در افراد شوند.
•    درمان تشعشعی در ناحیه سینه: بیمارانی که به خاطر درمان دیگر سرطان ها در ناحیه سینه در معرض تشعشع قرار گرفته اند نیز ممکن است به سرطان ریه مبتلا شوند حتی اگر سیگار نکشیده باشند. در واقع بیمارانی که قبلا به دلیل سرطان سینه یا لنفوم هاجکینز تحت درمان تشعشعی قرار گرفته اند ممکن است در آینده به سرطان ریه مبتلا شوند هر چند امکان این اتفاق بسیار کم است.

همانطور که همه می دانیم کشیدن سیگار اصلی ترین عامل ابتلا به سرطان ریه است اما سرطان ریه در افراد غیر سیگاری نیز رخ می دهد و دلایل مختلفی برای این موضوع وجود دارد؛ به عبارت دیگر تنها کسانی که سیگار می کشند در معرض ابتلای به سرطان ریه نیستند و حدود 20 درصد از تومورهای سرطانی در ریه افراد غیرسیگاری شکل می گیرند.

اما نوع این سرطان در دو گروه سیگاری ها و غیرسیگاری ها چنان متفاوت است که می تواند آن ها را بیماری هایی کاملاً متفاوت و مجزا دانست. در واقع بیمارانی که سیگاری نبوده و به سرطان ریه مبتلا شده اند معمولاً جوانتر از بیماران سرطانی با سابقه ی کشیدن سیگار هستند و البته احتمال این که این افراد زن باشند نیز بسیار بیشتر است.

تومورهای این دو گروه نیز با هم متفاوت هستند و جهش های ژنتیکی متفاوتی نیز دارند. حدود نیمی از تومورهای کسانی که سابقه کشیدن سیگار نداشته اند جهش هایی دارند که می توان با استفاده از داروهای جدید آن ها را هدف قرار داد.

این موضوع می تواند به تشریح این موضوع کمک کند که چرا بیماران سرطانی که سابقه ی کشیدن سیگار ندارند بیشتر از کسانی که سابقه ی کشیدن سیگار داشته و به سرطان ریه مبتلا شده اند عمر می کنند. محققان در حال مطالعه بر روی موردهای جدید در مورد عوامل ابتلای افراد غیرسیگاری به سرطان ریه هستند. شاید برخی از این علل هیچ گاه مشخص نشوند.