علائم سرطان خون و عوامل خطر آن

امروزه سرطان بیماری بسیار شایعی در زندگی افراد است و یکی از رایج ترین سرطان ها، سرطان خون است. از جمله سرطان‌های شایع و در عین حال بدخیم که سالانه افراد زیادی را در سراسر جهان به کام مرگ می‌کشد سرطان خون می باشد. در صورتی که رشد و تکثیر سلول های سرطانی کنترل نشود منجر به اتفاقات ناگواری می شود.

در حقیقت سلول های سالم بدن به طور منظم رشد می کنند، تقسیم می شوند و از بین می روند. از آنجا که سلول های سرطانی در حال رشد و تکثیر هستند جای سلول های طبیعی را گرفته و به شکل غیر طبیعی به فعالیت خود ادامه می دهند. سرطان انواع مختلفی دارد که هرکدام از آن ها با علائم های متفاوت پدیدار می شود و به دلایل مختلفی به وجود می آید.

آجرهای ساختمان بدن ما، سلول نامیده می‌شوند. هر روز و هر ثانیه در تمامی بدن تعدادی از سلول‌های قدیمی از بین می‌روند و سلول‌های تازه جایگزین آنها می‌شوند. البته در خون‌شناسی، به سلول در اصطلاح گلبول هم گفته می‌شود مانند گلبول سفید که در‌واقع همان سلول سفید است.درون هر سلول ماده‌ای وجود دارد که با نام مخفف DNA شناخته می‌شود.

در واقع DNA حاوی یک سری کد است که رشد، رفتار و مرگ سلول را کنترل می‌کند. DNA از چند بخش تشکیل شده است که به هر بخش از DNA می‌گوییم: ژن. ژن‌ها درون کروموزوم‌های سلولی بسته‌بندی می‌شوند.سلول‌های بنیادی موجود در مغز استخوان، سلول‌های خونی را به‌وجود می‌آورند. اگر ژن‌ها در سلول‌های بنیادی دچار تغییر (جهش) شوند، اختلال در تولید سلول‌های خونی مربوطه آغاز می‌شود.

در چنین شرایطی سلول‌های خونیِ به‌وجود آمده رشد بدی دارند و غیرطبیعی هستند یا در زمانی که باید بمیرند، از بین نمی‌روند و تعداد آن‌ها غیرقابل کنترل می‌گردد.به عبارت دیگر اختلال در روند تولید سلول‌های خونی سبب ایجاد سرطان خون می‌شود. در چنین شرایطی، سلول‌ها دیگر نمی‌توانند کار طبیعی خود را انجام دهند و ممکن است تعدادشان بسیار زیاد و خارج از کنترل شود؛ بنابراین خون نمی‌تواند کار مربوط به خود را به‌درستی انجام دهد.

برای مثال نمی‌تواند علیه عفونت ها بجنگد یا خونریزی ناشی از یک زخم را مهار کند.در واقع سرطان خون بر اثر ورود سرطان به سلول‌های خونی به وجود می‌آید و به طور کلی بر اثر تکثیر سلول‌های سرطانی در خون و نامنظم شدن تعداد گلبول‌های و… شکل می‌گیرد.

سلول های بنیادی موجود در مغز استخوان تشکیل شده از گلبول های قرمز و سفید و یا پلاکت ها هستند. هنگامی که فرد به سرطان خون مبتلا می شود، تولید سلول های خونی به هم می خورد و مغز استخوان فرد به طور غیرعادی شروع به تولید سلول های خونی می کند. این سلول‌هایی که این‌گونه تکثیر می‌شوند عادی و سالم نبوده و نمی‌توانند عملکردی درست داشته باشند.

زمانی که سلول های خونی تکثیر غیر عادی دارند، منجربه کاهش سلول های طبیعی و سالم می شوند. در نتیجه اکسیژن و مواد کافی به بافت‌ها و سلول‌های بدن نمی‌رسد و منجر به لخته شدن خون یا افزایش پلاکت‌ها در مسیر خون‌رسانی می‌شود.

انواع سرطان خون

 
1. لوسمی

 نوعی سرطان که در خون و مغز شما پدیدار می شود که به علت تولید سریع گلبول های سفید به وجود می آید که امری غیر طبیعی است. تعداد زیاد این سلول ها غیر طبیعی، باعث می شود بدن قادر به مقابله با عفونت ها نباشد و توانایی سلول مغز و استخوان را در تولید گلبول های قرمز و پلاکت ها مختل کند. این نوع از سرطان از مغز استخوان شروع می شود و توانایی سلول های سفیدخون را کاهش می دهد و همچنین توانایی سلول های بنیادی مغز استخوان را در ساختن سلول های قرمز و پلاکت ها کاهش می دهد.
 

2. لنفوم

نوعی سرطان خون است که بر عملکرد سیستم لنفاوی تاثیر می گذارد، عملکرد این نوع از سرطان به این گونه است که مایعات اضافی را از بدن خارج می کند و سلول های ایمنی تولید می کند. لنفوسیت ها نوعی گلبول سفید هستند که وظیفه مبارزه با عفونت ها را دارد.

لنفوسیت های غیر طبیعی تبدیل به لنفوم می شوند که در غدد لنفاوی و دیگر بافت ها تکثیر و جمع می شوند و با گذشت زمان تبدیل این سلول های سرطانی سیستم ایمنی بدن شما را برهم می زند. در واقع در این سیستم، از لنفوسیت ها، نوعی گلبول سفید ساخته می‎ شود که به بدن در مبارزه با عفونت ها کمک می ‎کند. لنفوم هوچکین با به وجود آمدن یک لنفوسیت غیر طبیعی به نام رید - استرنبرگ تشخیص داده می ‎شود.
 

3. میلوما:

سلول های سرطانی پلاسما است. سلول ها ی پلاسما گلبول های سفید خون هستند که در بدن آنتی بادی های (Anti body) ضد عفونی کننده را ایجاد می کند. سلول های میلوما مانع تولید آنتی بادی ها می شوند و سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده و مستعد ابتلا به عفونت می کنند. سلول های پلاسما دسته ای از گلبول های سفید هستند که وظیفه آنها ترشح آنتی بادی است.

براثر سرطانی شدن این سلول ها مقادیر زیادی آنتی بادی غیر طبیعی در بدن تولید می شود. سلول های میلوما جلوی تولید آنتی بادی توسط سلول های سالم را می گیرند. بالا رفتن میزان آنتی بادی های غیرطبیعی در بدن موجب آسیب رسیدن به کلیه هاو استخوان ها میشود. همچنین افزایش سلول های میلوما باعث مشکل در تولید سلول های سفید و قرمز نیز می شود.
 

4. میلوما چندگانه:

این نوع از سرطان در سلول های پلاسمائی خون شروع می شود که نوعی گلبول سفید است که در مغز استخوان ساخته می شود. سرطان خون میلوئیدی یا مغز استخوان، بر مغز استخوان تاثیر می‌‌گذارد.

این در حالی است که برخی سلول‌های مغز استخوان به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و سلول‌های پلاکت‌ساز تبدیل می‌شوند و همین عامل طیف گسترش این بیماری را وسیعتر می‌کند.

سرطان خون حاد و مزمن:

انواع سرطان خون ممکن است به صورت حاد و مزمن باشد؛ بنابراین چهار نوع کلی سرطان خون از جمله لوسمی مزمن می‌لوئیدی، لوسمی حاد میلوئیدی، لوسمی مزمن لنفوئیدی و لوسمی حاد لنفوئیدی وجود دارد. فرد ممکن است مدت ها از ابتلا به سرطان خون مطلع نباشد زیرا در نوع مزمن آن روند بیماری بسیار آهسته تر است.

علائم شایع سرطان خون عبارتند از:

1.     تب و لرز
2.     تنگی نفس
3.     شکستگی استخوان ها تحت تاثیر کوچک ترین فشار
4.     به آسانی کبود شدن پوست
5.     بزرگ شدن حجم شکم
6.     خستگی مداوم و ضعف
7.     از دست دادن اشتها، حالت تهوع و استفراغ
8.     کاهش وزن بیش از حد
9.     عرق شبانه
10.     درد استخوان ها، مفاصل و کمر
11.     خون ریزی غیر طبیعی بینی و لثه ها
12.     درد شکم
13.     سر درد همراه با مشکلات بینایی
14.     عفونت های مکرر
15.     خارش پوست و یا پدیدار شدن جوش های پوستی
16.     متورم شدن غدد لنفاوی گردن، زیر بغل و یا کشاله ران
17.     دشواری در ادرار کردن
18.     هذیان و سردرگمی

عوامل خطر سرطان خون

هر ساله بیش از 60،000 نفر مبتلا به سرطان خون می شوند. خطر ابتلا به سرطان خون با افزایش سن افزایش می یابد، اما این بیماری ممکن است در افراد زیر 20 سال و کودکان نیز رخ دهد.

همانطور که ذکر شد همه‌ی انواع سرطان خون از یک تغییر (جهش) در ژن شروع می‌شوند. در عمل، تمام این جهش‌های ژنی به‌دلایلی رخ می‌دهند که ما آن‌ها را به طور کامل نمی‌دانیم یا نمی‌توانیم کنترلشان کنیم. سرطان خون هنگامی ایجاد می شود که DNA در سلول های خونی به نام لکوسیت ها جهش یا تغییر کند و توانایی کنترل و تقسیم را از بین ببرد.

در برخی موارد، این سلول های جهش یافته از سیستم ایمنی بدن فرار کرده و خارج از کنترل رشد می کنند و سلول های سالم را در جریان خون از بین می برند. اگرچه ممکن است علت دقیق سرطان خون فرد مشخص نباشد، عوامل خطر خاصی از جمله قرار گرفتن در معرض اشعه با این بیماری در ارتباط هستند.

با وجود عدم تسلط ما در شناخت جزئیات این بیماری، عواملی وجود دارند که احتمال بروز سرطان‌های خون را افزایش می‌دهند.

این عوامل خطرزا عبارتند از:

جنسیت: مردان بیش از زنان به سرطان خون مبتلا می شوند.در پژوهشی که انجام شده بیانگر آن است، در زنان اوج استرس در سنین 35 و 38 سالگی و در مردان اوج استرس در سنین 34، 37، 38 و 46 سالگی بوده است یافته های پژوهش در مجموع نشان دادند که استرس های زندگی در عود بیماری های سرطان خون تاثیر زیادی داشته و مقدار استرس در مردان بیشتر بوده و اوج استرس در دو گروه بین سنین 46-34 می باشد.

سن: خطر سرطان خون با افزایش سن افزایش می یابد. با افزایش سن معمولا جهش هایی در روند سلول های مغز استخوان ایجاد می ‎شود؛ به طوری که بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان خون شامل افراد مسن هستند. میانگین سن بیمار مبتلا به لوسمی میلوئید حاد (AML)، لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) یا لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)، سن 65 سال و بالاتر است. با این حال، بیشتر موارد لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)  در افراد زیر 20 سال رخ می دهد. میانگین سن یک بیمار ALL در هنگام تشخیص، 15 سال است.

اختلالات خونی: برخی از اختلالات خونی، از جمله اختلالات مزمن میلوپرولیفراتیو مانند پلی سیتمی ورا، میلوفیبروز ایدیوپاتیک و ترومبوسیتوپنی ضروری، احتمال ابتلا به AML را افزایش می دهد.

سابقه خانوادگی: اگرچه سرطان خون بر DNA فرد تاثیر می‎گذارد اما با این حال در اکثر موارد، بروز این بیماری ناشی از سابقه خانوادگی نبوده است. مطالعات حاکی از آن است که سابقه خانوادگی احتمال بروز این بیماری را در فرد افزایش می ‎دهد اما با این حال هنوز مشخص نیست که بروز سرطان خون به دلیل وجود یک نقص ژنتیکی در ژن یکی از والدین است و یا به دلایل دیگر. بیشتر لوسمی ها هیچ پیوند خانوادگی ندارند. با این حال، اگر شما از بستگان درجه یک بیمار مبتلا به CLL هستید یا اگر دوقلوی یکسانی دارید که مبتلا به AML یا ALL هستند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری باشید.

سندرم های مادرزادی: به نظر می رسد برخی سندرم های مادرزادی شامل سندرم داون، کم خونی فانکونی، سندرم بلوم، آتاکسی-تلانژکتازی و سندرم بلکفان-دیاموند خطر بروز AML را افزایش می دهند.
 

قرار گرفتن در معرض پرتوهای یونیزه کننده و برخی مواد شیمیایی خاص:افرادی که به میزان زیاد در معرض تابش پرتوهای تابش اشعه هستند بسیار بیش تر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سرطان های خون قرار دارند. قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی خاص مانند بنزن نیز می تواند احتمال ابتلا به لوسمی را افزایش دهد.

عوامل محیطی و ژنتیکی می‌تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. گاهی اوقات عوامل ژنتیکی و بیماری‌های ژنتیکی همچون سندروم داون می‌تواند سبب ابتلا به سرطان خون شود. به همین علت توصیه می‌شود که والدین به خصوص مادران به آزمایش‌ها و غربالگری‌های مهم دوران بارداری برای تشخیص نارسایی‌های ژنتیکی بیشتر دقت کنند

این عوامل خطرزا برای هر‌کدام از انواع سرطان خون تفاوت‌های مختصری دارند. به‌ عنوان نمونه، می‌دانیم که میلوم، بزرگسالان و مردان را درگیر می‌کند و در افرادی با زمینه‌ی نژادی آفریقایی-کارائیب، بیشتر دیده می‌شود در‌حالی‌که لنفوم هوچکین (نام نوع خاصی از لنفوم) به‌ طور معمول در دو محدوده سنی، یکی بین ۱۵ تا ۲۵ سالگی و دوم در افراد بالای ۵۰ سال، شایع است و به‌ طور عمده در کسانی دیده می‌شود که از قبل مشکلاتی در دستگاه ایمنی بدن دارند.
احتمال رخداد جهش ژنتیکی و ابتلا به برخی از انواع سرطان خون در سنین بالاتر بیشتر می‌شود.

برخلاف سایر انواع سرطان، شیوه‌ی زندگی مانند تغذیه یا میزان تحرک تاثیر بسیار کمی روی احتمال ابتلا به سرطان خون دارد. اگرچه با ورزش منظم و تغذیه‌ی سالم می‌‌توان از بسیاری از بیماری‌های دیگر جلوگیری کرد.

با وجود پیشرفت‌های فراوان در علم پزشکی، همچنان بسیاری از عوامل به وجود آورنده سرطان خون، این بیماری مرموز و کشنده پنهان است و امید است که پیشرفت‌های کنونی در علم پزشکی بتواند سنگ بنای پیشرفت‌هایی در درمان و مهار این بیماری باشد.

همانطور که ملاحظه نمودید، انواع سرطان خون بسته به محل شروع سرطان، به دسته های میلوئیدی یا لنفوستی یا حاد و مزمن بر اساس شدت پیشرفت آن تقسیم می شوند. هر یک از انواع سرطان خون، علائم و نشانه های خاص خود را دارد و ممکن است راههای درمان آنها نیز متفاوت باشد.