راهکارهای تسکین درد در روند درمان سرطان

درد یک حالت و حس پیچیده ای در بدن می باشد که عوامل مختلفی در شکل گیری آن دخیل هستند. حتی گفته می شود که تجربه های دردناک پیشین فرد هم در تجربه او از حس درد تاثیر بسزایی دارند.

درد حاصل از بیماری سرطان هم یک نوع درد می باشد که گستره ای از شدت ها از ملایم و خفیف گرفته تا شدید و طاقت فرسا را می تواند در فرد ایجاد کند. بیماری سرطان در دنیای امروز یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در سراسر کشورها است و در کشورهای منطقه خاورمیانه نیز به عنوان یکی از مسائل نگران کننده ای مطرح شده که همواره رو به افزایش است.

در کشور ایران، بعد از بیماری های قلبی عروقی و حوادث ناشی از تصادفات، بیماری سرطان جایگاه سوم را در میان مرگ و میرها به خود اختصاص داده است.

این بیماری در اغلب موارد با نوعی از درد همراه است که در اکثر بیماران مبتلا مشاهده شده است. دردهای ایجاد شده در این بیماری ممکن است بر اثر روند رشد و گسترش بیماری ایجاد شده و یا ناشی از درمان های به کار رفته جهت کنترل پیشرفت بیماری باشند.

از جمله علل اصلی و اساسی تجربه درد در بیماری سرطان می توان به درمان هایی مثل پرتو درمانی یا رادیو تراپی، کموتراپی یا شیمی درمانی، اعمال جراحی و یا تومورهای ایجاد شده در اثر بیماری و رشد و متاستاز این تومورها اشاره کرد.

انواع درد در بیماران مبتلا به سرطان

درد ناشی از سرطان می تواند علل متعددی داشته باشد، از جمله عملیات تشخیصی و درمانی انجام گرفته که منجر به اعمال فشار بر قسمت های داخلی بدن یا داخل شدن به آن ها می شود. همچنین اثرات اعمال شده بر پوست، اعصاب و قسمت های دیگر بدن که گاه ممکن است منجر به بهم خوردن تعادل هورمون ها یا بروز واکنش های ایمنی در بدن شود نیز از سایر علل بروز درد در بیماران مبتلا به سرطان هستند. 

به طور کلی می توان گفت که عامل دردهای مزمن که برای مدت طولانی تری در بیمار باقی خواهند ماند، خود بیماری سرطان و اثرات آن در بدن بوده و دردهایی که زمان کم تری طول میکشند هم اکثرا ناشی از عملیات تشخیصی و یا درمانی می باشند. با این حال، ممکن است درمان هایی مانند رادیو تراپی و یا کموتراپی هم پس از به پایان رسیدن، باعث ایجاد درد های مزمن در بیمار شوند. 

همان طور که پیش از این نیز مطرح کردیم، درد ناشی از بیماری سرطان می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود و لزوما در تمامی افراد به یک شکل و شدت خاصی نباشد.

گاه ممکن است دردی که از نظر یک بیمار بسیار شدید و ناتوان کننده است، از نظر بیماری دیگر قابل تحمل و ضعیف تر باشد. درد حاد یا گذرا در بیماران مبتلا به سرطان به علت جراحی و ایجاد جراحت ناشی از آن اتفاق می افتد و با بهبود یافتن زخم ها از بین خواهد رفت که با داروهای مسکن نیز می توان این گونه دردها را کم تر نمود.

در مقابل دردهای مزمن یا دیرپا به مراتب سخت تر از دردهای حاد قابل کنترل هستند و در اکثر موارد منجر به آزار و ناراحتی بیماران می شود. تحمل این دردها به اندازه ای برای بیماران دشوار است که در امور روزمره زندگی آن ها نیز تاثیر گذاشته و گاه توان انجام کارهای ساده و روتین همچون بیرون رفتن، غذا خوردن، خوابیدن و استحمام کردن را هم از آن ها می گیرد.

این دردها ممکن است ناشی از فشارهای وارده توسط رشد تومرهای سرطانی بر سلسله اعصاب محیطی یا مرکزی بدن بوده و یا به خاطر مصرف مواد شیمیایی به وجود آیند.

دردهای مزمن می توانند هم ملایم و هم وخیم باشند که شدت این دردها به نوع سرطان بر می گردد. تعیین نوع درد بیمار برای پزشک از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا با توجه به آن می توان درمان مناسب هر بیمار را انتخاب نمود.

عوامل ایجاد کننده درد در بیماری سرطان

مقدار دردی که توسط بیمار احساس می شود به عوامل متعددی از جمله نوع آسیب وارده بر اندام های بدن، محل بروز و رشد توده های سرطانی در بدن، و نحوه مقابله بدن بیمار با درد حاصل بستگی دارد که تمام این دردها بسته به منشا آن ها با هم متفاوت می باشند. خود بیماری سرطان و همچنین درمان های رایج آن می توانند انواع مختلف درد را برای بیماران مبتلا ایجاد کنند.

این دردها می توانند منشا مختلفی داشته باشند که مهم ترین آن ها شامل موارد زیر می باشد:

درد حاصل از وجود و یا رشد تومورها

در صورتی که بافت های سرطانی رشد کرده و گسترش یابند، می توانند بافت های اطرافشان را تحت فشار قرار داده و منجر به ایجاد درد شوند. عمده دردهای حاصل از رشد تومورها به دلیل فشار وارده بر اعصاب، نخاع، استخوان ها و یا سایر قسمت های داخلی بدن می باشند.

روش های تشخیصی

یک سری از روش های تشخیصی و درمانی که در تشخیص و بررسی پیشرفت بیماری سرطان مورد استفاده قرار می گیرند، می توانند برای بیمار منشا بروز درد باشند. از جمله این روش ها می توان به کشیدن مایع مغزی نخاعی جهت بررسی های آزمایشگاهی، بیوپسی و نمونه برداری مغز استخوان اشاره کرد.

دردهای حاصل از روش های درمانی

از جمله روش های درمانی دردناک برای یک سری از بیماران می توان به پرتودرمانی، شیمی درمانی، اعمال جراحی و سایر روش های درمانی اشاره کرد. از جمله دردهایی که در اثر روش های درمانی سرطان حاصل می شوند می توان به درد های عصبی و یا توهم درد اشاره کرد. 

فشرده شدن نخاع

هنگامی که تومورهای سرطانی رشد کرده و به ستون مهره ها متاستاز می دهند، طناب نخاعی تحت فشار قرار گرفته و باعث ایجاد درد در بدن خواهد شد. از اولین علامت های این گونه از دردهای ناشی از فشردگی نخاع، کمر درد و یا درد گردن می باشد که با اعمالی نظیر خنده های شدید، سرفه یا عطسه و دیگر تحریکات، شدت آن ها افزایش می یابد.

نحوه کنترل و تسکین دردهای ناشی از سرطان

با توجه به توضیحاتی که در مورد منشا و علل بروز درد در بیماران مبتلا به سرطان صحبت کردیم، حال می خواهیم در مورد راهکارهای کاهش و تخفیف دادن این گونه دردها در بیماران صحبت کنیم. از نظر همه، بهترین درمان برای هر درد، درمانی است که آن را به طور کامل از بین برده و ریشه کن کند؛ حال آن که در مورد دردهای از نوع مزمن و به خصوص سرطانی، این اتفاق بسیار نادر بوده و ممکن است تنها در اوایل شروع درمان بیماری اتفاق بیفتد.

به همین دلیل است که گفته می شود هدف از درمان دردهای دیرپا و سرطانی، کنترل درد حاصل و کاهش دادن آن به اندازه ای است که برای بیمار قابل تحمل بوده و در روند زندگی او اختلالی ایجاد نکند. 

برای این که بتوانیم بهترین درمان را برای هر نوع دردی بیابیم، نخست باید ارزیابی درستی از منشا، نوع و شدت درد حاصل از سرطان داشته باشیم. در علم درمان ها در پزشکی همواره درمان هایی مقدم تر هستند که بیشترین اثر را بر کنترل مشکل بیمار داشته، به سادگی قابل دسترس بوده، کم ترین عارضه و خطر را برای بیمار بر جای گذاشته و در به صرفه ترین شکل قابل انجام باشند و هر چه یک درمان به این شرایطی که ذکر شد نزدیک تر باشد، درمان مناسب تری خواهد بود. به همین دلیل است که درمان های دارویی جز نخستین خطوط درمانی برای این بیماران در نظر گرفته می شوند.

برای کاهش درد حاصل از سرطان چه کارهایی می توان انجام داد؟

بیماران مبتلا به سرطان لازم است که حتما در مورد ماهیت و جزئیات درد خود با اعضای کادر درمان مشورت کرده و از راهکارها و راهنمایی های آنان استفاده کنند. آنان می توانند در مورد نحوه شروع درد، مدت زمان تداوم درد، شدت بروز درد، راه های تسکین درد و میزان گستردگی درد با پزشک خود صحبت کرده و به دنبال راه حل هایی برای کنترل این دردها باشند.

گاهی ممکن است داروهایی که پزشک برای بیمار تجویز کرده و او در حال استفاده از آن ها می باشد در کاهش درد بیمار تاثیر بسزایی نداشته و عملا بی فایده باشد. در این حالت ها لازم است که بیمار حتما اعضای تیم درمان را از این امر با خبر سازد تا در صورت لزوم اقدام به تغییر داروهای تجویزی وی شود.

چنان چه در توصیف درد خود برای پزشکتان با مشکل مواجه هستید، می توانید با در نظر گرفتن مقیاسی از صفر تا ده به درد خود امتیاز داده و شدت آن را برای پزشک معلوم کنید.

برای کنترل بهتر درد، لازم است که داروهای تجویزی خود را به صورت شبانه روز مصرف کرده و بین مصرف خود وقفه نیندازید. پس نباید تنها وقتی که احساس درد می کنید به سراغ داروهایتان بروید، بلکه همواره آن ها را مطابق دستور مصرف کرده و این تداوم را حفظ نمایید. با این کار شما از بروز دردهای مزمن در طولانی مدت جلوگیری کرده و از بروز دردهای جدید هم پیشگیری خواهید نمود. 

شما خود می توانید نقش موثری در میزان تاثیر این داروها در بدن خود داشته باشید. شما می بایست حتما قبل از این که درد شما شروع به شکل گرفتن و زیاد شدن کند شروع به مصرف داروهای خود کنید و منتظر این نباشید که ابتدا درد شدید شده و سپس اقدام به مصرف داروهای خود کنید.لازم است که حتما جنب و جوش داشته و پر تحرک باشید.

به انجام فعالیت های مختلف بپردازید و سطح انرژی خود را بالا نگه دارید. هر چه قدر فعالیت بدنی و تحرک شما بیشتر باشد، تاثیر داروها در بدن شما بارزتر بوده و درد شما به میزان بیشتری کاهش خواهد یافت. 

چنان چه مشاهده کردید که پس از گذشت مدتی از مصرف داروهایتان، درد شما کاهش یافته و یا متوقف شد، مصرف داروها را خود سرانه و به طور ناگهانی قطع نکنید. کاهش میزان مصرف هر کدام از داروها تنها باید با نظر پزشک و تحت نظارت وی انجام گیرد.

بعضی از داروهای ضد درد مورد استفاده در بیماران مبتلا به سرطان ممکن است باعث ایجاد احساس تهوع در بیماران شود. در صورتی که این عارضه در شما نیز پدید آمد، لازم است که با پزشک خود در این باره مشورت کنید تا در صورت لزوم، نوع داروی مصرفی شما تغییر داده شود.

در صورتی که از دردهای موضعی رنج می برید، می توانید از کیسه های آب گرم و یا ماساژ در منطقه مربوطه استفاده کنید. اما به یاد داشته باشید که هیچ گاه در نقاطی از بدن که تحت درمان هستند از کیسه های آب گرم استفاده ننمایید، چون که باعث حساسیت پوست و آسیب به آن خواهد شد.مشورت با پزشک می تواند برای شما بسیار کمک کننده باشد.

شما می توانید با توجه به نظر پزشک خود، از یک نوع برنامه غذایی خاص در جهت کاهش درد خود استفاده کنید. تحقیقات نشان داده اند که مصرف غذاهای به خصوصی می تواند درد ناشی از سرطان را در بیماران کاهش دهد که می بایست حتما از راهنمایی های پزشک خود در این زمینه استفاده کنید.

سعی کنید در وعده های غذایی خود از مواد غذایی سرشار از فیبر استفاده کنید. همچنین از مصرف مایعات به هیچ عنوان غافل نشده و مقادیر زیادی از مایعات را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید.

یک سری از داروهای ضد درد تجویزی ممکن است در شما باعث ایجاد یبوست شوند که در این صورت با نظر پزشک می توانید از ملین ها برای پیشگیری از این عارضه استفاده نمایید.اگر داروهایتان درد شما را تحت کنترل در نیاورده است، از تیم درمان خود بخواهید میزان آن را تغییر دهند. اگر همچنان مشکل داشتید، از یک متخصص درد پرس و جو کنید.

برای حداقل یک هفته داروهایتان را ذخیره داشته باشید. اکثر ضد درد­ها را نمی­توان تلفنی تجدید نسخه کرد، بنابراین شما برای تهیه آن ها به یک نسخه نیاز خواهید داشت.از خرد کردن و شکستن قرص­های ضد درد خودداری کنید مگر این که تیم درمان بدین شکل موافقت کرده باشد. در داروهای سریع الاثر خوردن قرصهای شکسته می­تواند خطرناک باشد.

یک سری از داروهای ضد درد می تواند شما را خواب آلود یا گیج کند. این حالت اغلب بعد از چند روز بهتر می شود ولی ممکن است هنگام برخاستن و راه رفتن نیاز به کمک داشته باشید. تا زمانی که از اثرات دارو مطمئن نشده اید از رانندگی یا هرکار خطرناکی که نیاز به تمرکز کردن داشته باشد بپرهیزید.