پرکاری تیروئید چیست؟

پرکاری تیروئید یکی از بیماری های غده کوچک تیروئید است. قبل از پرداختن به این بیماری گفته شود که تیروئید یک غده کوچک و پروانه ای شکل است که در جلوی گردن و در پایین حنجره آدم و بالای استخوان های ترقوه قرار گرفته است.

این غده هورمون هایی را ترشح می کند که چگونگی مصرف و ذخیره انرژی را در بدن تنظیم می کند. هورمون های تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4)دو هورمونی هستند که توسط این غده ترشح می شوند. ناگفته نماند هورمون کلسیتونین نیز از این غده ترشح میشود که در سوخت و ساز کلسیم و فسفر نقش دارد.

غده تیروئید در سنتز پروتئین، گردش خون و فرایند اکسیژن رسانی نیز نقش دارد. عملکرد تیروئید توسط غده دیگری بنام هیپوفیز تنظیم میشود. غده هیپوفیز در مغز قرار دارد و با تحریک غده تیروئید باعث ترشح هورمون های مربوط به این غده می شود.

عواملی مثل عملکرد صحیح هیپوفیز، دریافت کافی ید و تبدیل هورمون تیروکسین به تری یدوتیرونین باعث عملکرد درست غده تیروئید میشود. هر گونه اختلال در ساخت و ترشح هورمون های تیروئید تغییرات زیادی را در بدن ایجاد می کند.

پرکاری تیروئید:

هرگونه اختلال در کارکرد غده تیروئید و بالا و پایین شدن هورمون های مربوط به آن باعث ایجاد بیماری های مختلفی در بدن میشود. غده تیروئید دارای بیماری های زیادی مخصوص به خود میباشد؛ که پرکاری تیروئید یکی از بیماری های مربوط به این غده است و زمانی رخ می دهد که غده تیروئید تحت تاثیر عواملی، بیش از حد هورمون ترشح کند.

اغلب افرادی که مبتلا به پرکاری تیروئید هستند دارای علایم زیادی می باشند که اغلب افرادی ان حساس به گرما، بیش فعال و پرتحرک و خوش اشتها. اصطلاح پزشکی پرکاری غده تیروئید هیپرتیروئیدیسم میباشد. عوامل زیادی باعث افزایش بیش از حد هورمون از غده تیروئید میشود که در ادامه به شرح آنها پرداخته میشود.

علل پرکاری تیروئید:

هنگامی که فعالیت غده تیروئید زیاد شود تولید هورمون توسط این غده زیاد میشود؛ که همین افزایش هورمون زمینه را برای ایجاد بیماری پرکاری تیروئید فراهم میکند. پرکاری تیروئید علت های زیادی می تواند داشته باشد. علت شایع بیماری پرکاری تیروئید بیماری خود ایمنی گریوز است.گریوز یک بیماری خودایمنی است که باعث میشود آنتی بادی های تحریک کننده تیروئید بیش از حد هورمون ترشح کنند.

این بیماری در بین افرادی که سابقه خانوادگی و ژنتیکی دارند بیشتر اتفاق می افتد. به همین دلیل است که اغلب افرادی که خویشاوندان آنها مبتلا به بیماری گریوز هستند به پزشک خود جهت تشخیص این بیماری و به تبع پرکار بودن تیروئید خود مراجعه میکنند.

پرکاری تیروئید تحت تاثیر عنصر ید و فعالیت غده هیپوفیز است؛ بطوریکه هر عاملی که سبب فعالیت بیش از حد فعالیت هیپوفیز شود تاثیرش روی غده تیروئید از طریق افزایش بیش از حد هورمون های آن نشان داده میشود. ید عنصری در خون است که غده تیروئید برای تولید هورمون هایش از آن استفاده میکند. بنابراین مصرف بیش از حد ید زمینه را برای هیپرتیروئیدی فراهم میکند.

یکی دیگر از دلایل پرکار بودن تیروئید التهاب غده تیروئید است؛ که این عامل سبب ترشح بیش از حد هورمون های غده تیروئید T3)وT4) میشود و فرد را در معرض بیماری پرکار بودن تیروئید قرار میدهد. ممکن است یک یا چند توده در تیروئید افزایش پیدا کند؛ اگر توده یک عدد باشد گره سمی خودکار نامیده میشود و چندین توده ، گواتر سمی چن گره ای نامیده میشود.

افرادی که به هر طریقی از جمله مصرف مکمل های غذایی درصد بالایی را از T3 دریافت میکنند خود را در معرض پرکاری تیروئیدی قرار میدهند. دلایل دیگری که برای این بیماری شرح داده شده است تومورهای بیضه و تخمدان است؛ این تومورها سبب تولید هورمونی بنام تی اس اچ(TSH) میشوند که باعث تحریک تیروئید برای ساخت و ترشح هورمون های تیروئیدی می شود.

بعضی تومورهای تیروئید و غده هیپوفیز نیز از جمله عواملی هستند که سبب افزایش ترشح هورمون های تیروئیدی و تشدید این بیماری میشوند. در گزارشات بعضی مقالات پزشکی عامل دیگر پرکار بودن تیروئید غلبه صفرا و خشکی است که باعث بالارفتن فعالیت تیروئید میشود.

علائم پرکاری تیروئید:

علائم زیادی برای این بیماری برشمرده شده است. عامیانه و شایع ترین علائم پرکاری تیروئید لاغری تدریجی و کاهش شدید وزن است. علائم این بیماری به شرح زیر است:

عدم تحمل گرما و کلافه شدن و گر گرفتن در سن جوانی
افزایش تعرق بدن و حساس شدن به گرما
اسهال های مکرر
ضعف عضلانی در شانه ها و لگن
سخت و دیر به خواب رفتن
خشکی بالای بدن، لرزش دست و انگشتان
یبوست های دردناک همراه با درد مقعد و خونریزی
بی قراری در تمام سنین و بیش فعال شدن
ریزش موی ابرو و سر
زمان قاعدگی در بین زنان بیشتر می شود و پریودی های نامنظم
بزرگ شدن سینه و پستان آقایان(ژنیکوماستی)
درشت شدن یا بیرون زدگی چشم ها(اگزوفتالمی)
کشیده شدن پلک فوقانی به طرف بالا و نگاه خیره و یا بیرون زدگی یک یا هر دو چشم.
اگزوفتالمی سبب کاهش کنترل عضلات، دوبینی و بندرت کاهش دید میشود.
کاهش خونریزی های پریودی در خانم ها و بالارفتن اختلالات هورمونی
جدا شدن ناخن از بستر
ضخیم و تیره شدن پوست
افزایش غلظت خون و ورم پاها
اشتهای زیاد و مصرف زیاد غذا
بی حوصلگی
عجول و تند راه رفتن
افزایش تپش و ضربان قلب
خستگی شدید در بدن و جوارح
بروز استرس ها
بروز انواع اختلالات روحی و روانی.
یکی از خطرناک ترین علائم پرکاری تیروئید فیبریلاسیون دهلیزی است که میتواند منجر به سکته قلبی شود.
تغییرات حرکات روده و گواتر از علائم احتمالی این بیماری هستند.
در بین تمام علائم این بیماری، علائمی هستند که نیاز به مراقبت های بالای پزشکی دارند این علائم عبارتند از: سرگیجه، تنگی نفس، از دست دادن هوشیاری و ضربان نامنظم و سریع قلب.

تشخیص پرکاری تیروئید:

برای تشخیص بیماری پرکاری تیروئید آزمایش های مخصوصی انجام میگیرد. که بهتر است این آزمایش ها هر سه ماه یکبار انجام شوند. اولین قدم برای تشخیص این بیماری بررسی سابقه پزشکی و معاینه بالینی بیمار است. یکی از راه های تشخیص پرکاری تیروئید اندازه گیری سطح خون هورمون های غده تیروئید است.

روش دیگر تشخیص این بیماری ارزیابی ساختمان و عملکرد غده تیروئید با استفاده از تجویز مقدار کم ید رادیواکتیو است چرا که تیروئید برای ساخت هورمون هایش نیاز به ید دارد. یکی دیگر از راه های تشخیص پرکاری غده تیروئید اندازه گیری سطح هورمون TSH در خون است.

پایین بودن سطح کلسترول خون می تواند یکی از نشانه های بالا بودن سوخت و ساز بدن باشد که در این حالت فرد کلسترول خود را میسوزاند بنابراین پزشک سطح کلسترول خون فرد را بررسی میکند و به بیمار بودن یا نبودن فرد پی میبرد. آزمایش دیگری که برای تشخیص این بیماری از فرد گرفته میشود؛ اندازه گیری میزان هورمون های تیروئیدی در خون فرد است.

راه های پیشگیری از ابتلا به پرکاری تیروئید:

راه هایی که باعث کم شدن حرارت بدن میشوند از راه های پیشگیری ابتلا به پرکاری تیروئید هستند که شامل

خوردن شربت خاکشیر باعث کاهش ترشحات تیروئیدی می شوند.
پرهیز از مصرف انواع چای ها(چای سبز، سیاه و سفید)
پرهیز از مصرف زیاد قند
پرهیز از مصرف بالای ادویجات
پرهیز شدید از مصرف قرص های کدئین دار
دور بودن از تابش آفتاب
حنامالیدن به قسمت هایی از بدن مخصوصا کف پا
حجامت کردن و روغن مالی
ممنوعیت کشیدن سیگار و خوردن قهوه و شراب
مصرف تخم مرغ محلی، گوشت قرمز و حبوبات
پرهیز از خوردن فست فودها
مصرف مرکبات و انبه و شیر گاو همچنین خوردن کلم ها و زغال اخته
دفع مزاج در سه نوبت
جایگزین کردن نمک طبیعی جای نمک یددار، و ضمنا از مصرف برخی غذاهای دریایی، علف ها و جلبک های دریایی هم که غنی از ید هستند باید پرهیز کرد
خوردن خرما، انجیر، انواع توت ها، انگور و آب انگور طبیعی و کشمش و مویز

درمان پرکاری تیروئید:

اگرچه اکثر علائم پرکاری تیروئید با درمان و از بین بردن عامل زمینه ای خودبخود درمان میشوند؛ اما به محض تشخیص این بیماری باید تحت درمان قرار گرفت.

1. راهکارهای سنتی

در ابتدا راهکارهای طب سنتی درمان پرکاری تیروئید شرح داده میشود. از نظر متخصصان طب سنتی برای درمان بیماری پرکاری تیروئید میتوان به اصلاح طبع و پاکسازی خلط غالب بدن(صفرا) اقدام کرد. به این صورت که بیماران مبتلا به این بیماری باید از مواد غذایی با طبع سرد و تر در رژیم غذایی خود استفاده کنند.

همچنین اصلاح سبک زندگی و رفع مشکلات روحی و روانی در بهبود این بیماری از نظر متخصصان طب سنتی میتواند خیلی موثر باشد. ماساژ گلو و اطراف آن با روغن گل بنفشه و نیلوفر و گل سرخ به درمان این بیماری کمک میکند. هدف کلی از درمان، طبیعی کردن سطح هورمون های تیروئید است. در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز یا گواتر گره ای منفرد باشد چند راه درمان استفاده میشود.

2. استفاده از داروهای ضد تیروئید خوراکی و عوارض آن

داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول، کار بی مازول و یا پروپیل تیواوراسیل می باشد که برای گریوز به مدت طولانی(مدت یک سال و نیم تا دو سال) و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد. این داروها اگر به طور صحیح و مناسب تجویز شوند ظرف مدت چند هفته اثرات مثبت خود را نشان میدهند پس حتما با انجام چکاپ های منظم پزشکی از بروز این بیماری جلوگیری کنید.

هر دارو به موازات اثر درمانی که دارد ممکن است عوارض جانبی نیز داشته باشد عوارضی که داروهای متی مازول دارند شامل بثورات پوستی، خارش، تب و التهاب کبد و کاهش گلبول های سفید خون. البته در صورتی که بیماران دچار زردی پوست، کهیر تب بالا و گلو درد شدید شدند باید داروها را قطع کنند و سریع به پزشک خود مراجعه کنند در صورت مراجعه نکردن به پزشک احتمال برگشت بیماری وجود دارد.

3. استفاده از ید رادیواکتیو

راه درمان دیگر این بیماری ید رادیواکتیو است که باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره های سمی تولید کننده هورمون تیروئید می باشند؛ می گردد. درمان با ید رادیو اکتیو بدون خطر است و در درمان این بیماری به طور گسترده مورد استفاده قرار میگیرد.

روال کار با این روش به این صورت است که اشعه تولید شده باعث تخریب سلول های تیروئید می شود ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیشتر از نقاط دیگر بدن است بنابراین به سایر نقاط آسیبی وارد نمی کند.

ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار تجویز میشود. خوبی استفاده از ید رادیواکتیو این است که اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. تنها عارضه در این روش درمانی کم کاری تیروئید میباشد و تاکنون عارضه دیگری گزارش نشده است؛ و در بسیاری از مراکز دنیا برای درمان این بیماری در نوجوانان و جوانان استفاده می شود.

درمان دیگر تیروئید که یک روش درمان دائمی است جراحی تیروئید است. معایبی که این روش درمانی دارد این است که فرد بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ممکن است بعد از جراحی ساختمان های نزدیک به تیروئید در گردن آسیب ببینند و باعث فرم بدی از نظر ظاهری در آن ناحیه شود.

عارضه دیگر جراحی تیروئید در بیماری پرکاری تیروئید، کم کاری تیروئید است که البته این عارضه با قرص لووتیروکسین قابل کنترل است. برای تسکین علائم پرکاری تیروئید داروهایی مانند پروپرانول استفاده میشود.