آیا مصرف محصولات تراریخته سرطان زاست؟

تراریخته یا ترانس ژنیک (Transgenesis) با نام اختصاری GMO شناخته می شود که به آن تراژنی یا تراژن زایی نیز می گویند، به فرآیند تزریق یک ژن بُرون زاد به جانداران زنده، گفته می شود. به طوری که جاندار ویژگی جدیدی پیدا کند و آن را به فرزندانش منتقل کند و ترکیب ژنتیکی آنها (دی ان ای) به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفت گیری یا نوترکیبی طبیعی اتفاق نمی افتد.

 

عمل تراریخته نه تنها برای جانوران، بلکه برای گیاهان نیز انجام می شود. محصولات تراریخته در حقیقت مواد غذایی هستند که از لحاظ ژنتیکی دستکاری شده اند و ژن جدید و مطلوبی را از سایر ارگانیسم ها دریافت کرده اند. این محصولات می توانند طیف وسیعی از مواد غذایی از انواع میوه ها و سبزیحات تا گوشت ها، حبوبات، غلات، لبنیات و … را شامل شوند.

 

 یا به زبان ساده واژه “تراریخته” ریشه در دستکاری ژنتیک محصولات مصرفی اعم از پوشاک و تغذیه دارد. در واقع محصولاتی که ساختار ژنتیکی آنها از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته و یک خصوصیت ویژه در محصول ایجاد یا یک خصوصیت از آن حذف شده باشد که این تغییر هرگز در طبیعت نتواند رخ دهد را، تراریخته گویند.

 

تاریخچه

 

اولین جاندار تراریخته در سال 1973 توسط استنلی کوهن و هربرت بویر تولید شد. پس از تولید اولین جاندار تراریخته طی نشست تحقیقاتی، تصمیماتی جهت کنترل و نظارت بر این فناوری نوپا گرفته شد، در نتیجه، دستکاری ژنتیکی به شرطی می تواند صورت بگیرد که در حیطه قوانین مؤسسه ملی سلامت آمریکا باشد. در سال ۱۹۹۴ که اولین محصول تراریخته تولید شد تصور بر آن بود که این محصولات تنها باعث کاهش دورریز و زباله می شوند، اما با پیشرفت بیشتر این علم جنبه های بیشتری از فواید و مضرات آن مشخص شد.

 

تفاوت محصولات ارگانیک و تراریخته

 

محصولات ارگانیک به محصولاتی گفته می شود که در هیچ یک از مراحل کاشت، داشت و برداشت از هیچ نوع فرآیند شیمیایی استفاده نشده باشد، یعنی برای تولید محصولات از روش‌های کاملاً طبیعی استفاده می‌شود و این محصولات هیچ‌گونه آسیبی نه برای انسان‌ها و نه برای محیط ‌زیست ندارد. اگر پس از بازرسی‌های گوناگون انواع آلودگی شیمیایی در آب، خاک یا محصول وجود نداشته باشد و تمام استانداردها رعایت شود؛

محصول ارگانیک خواهد بود. ولی محصولات تراریخته یا دستکاری شده ژنتیکی، محصولاتی هستند که داخل آنها یک یا چند ژن، برای اهداف مختلفی وارد شده است. به معنای عام یعنی محصولات را به شکل ژنتیکی دستکاری می‌کنند تا بتوانند به هدف خود در تولید محصولات دست یابند.

 

تغییرات ژنتیکی در محصولات کشاورزی معمولا با دو هدف انجام می شود:

 

1- مقاوم کردن گیاه در برابر افت های مختلف: 

 

مزرعه را سمپاشی می کنند برای از بین بردن علف های هرز، ولی بعضی مواقع خود گیاه هم نسبت  به آن سم مقاوم نیست و گیاه هم به همراه آفت از بین می رود. به همین دلیل تغییراتی در گیاه به وجود آورده می شود تا دیگر به آن نوع خاص از آفت آسیب پذیر نباشد. در نهایت این کار، بهره وری در تولید محصول به شدت بالا می رود و البته استفاده بهتری از سم پاشی می شود.

 

2- مقاوم کردن گیاهان به نوعی آفت: 

 

در صورتی که گیاه نوعی آفت مشخص داشته باشد. با تغییرات اندک ژنتیکی نوعی سم مختص آن آفت در گیاه تولید می شود تا دیگر به آن نوع از آفت آسیب پذیر نباشد.

 

دلیل استفاده از گیاهان تراریخته

 

در جوامع امروزی  که رشد جمعیت در حال افزایش است و به دنبال آن افزایش، نیاز به مواد غذایی موجبات حرکت به سمت استفاده از محصولات تراریخته یا نوترکیب را فراهم کرده است. این محصولات با تمام مزیت هایی که دارد، بدون عیب نیست، تحقیقات نشان داده که تغییر در مواد غذایی در سطح ژنتیکی، پروتئین هایی را ایجاد می کند که انسان به مصرف آنها عادت ندارد و همین عامل ممکن است احتمال بروز یک واکنش آلرژیک را افزایش دهد. آمار نشان می دهد که از سال 1999 تا کنون، میزان آلرژی غذایی در کودکان از 3.4 درصد به 5.1 درصد افزایش یافته است.

 

روش تولید محصولات تراریخته

 

تولید محصولات تراریخته به سه فناوری مجزا وابسته است:

 

- جداسازی و دستکاری توالی های کوچک DNA (که اغلب به آن کلون سازی ژن گفته می شود).

- قرار دادن چنین توالی های اگزوژن DNA در بافت های گیاهی (یعنی تغییر شکل).

- انتخاب سلولها یا بافتهای اصلاح شده و بازسازی آنها در گیاهان بالغ که قادر به تکثیر بیشتر این بافت ها است.

 

انواع محصولات اصلاح شده

 

 در تمام کشورها، اصلی ترین محصولات زراعی دستکاری شده پنبه، ذرت، سیب زمینی، برنج و سویا است. شربت ذرت به عنوان شیرین کننده در بسیاری از غذاها و نوشیدنی ها استفاده می شود. نشاسته ی ذرت که در سوپ ها و سس ها استفاده می شود و روغن های سویا، ذرت و کلزا که در غذاهای میان وعده ، سس سالاد و مایونز مورد استفاده قرار می گیرند.

 

 

تراریخته در ایران :

 

در حالی که مردم در گذشته محصولات تراریخته یا تغییر ژنتیکی یافته بدون آگاهی مصرف می کردند، بر اساس تصمیم دولت تحت فشار رسانه ها از این پس تولید کنندگان مکلف به درج عبارت “تراریخته” یا “تغییر ژنتیکی یافته” برروی محصولات خود شدند.

 

نحوه ی شناسایی محصولات تراریخته در ایران :

 

- روغن تراریخته در ایران

 

در ایران مقدار، نوع، و منبع محصولات تراریخته مشخص نیست. احتمالاً 50 تا 100 هزار هکتار زمین، زیر کشت برنج تراریخته قرار دارد. گذاشتن برچسب بر روی بسته محصول تراریخته الزامی است. در تولید ذرت بو داده از ذرت تراریخته استفاده می شود. گفته می شود که تقریباً تمام روغن مصرفی در ایران از محصولات تراریخته است. بین سال های 1386 تا 1396 سالانه دست کم 5 میلیارد دلار آمریکا محصول تراریخته وارد ایران شده است. تا کنون چگونگی صدور مجوزهای مرتبط اعلام نشده است.

 

- برنج تراریخته در ایران

 

نخستین محصول برنج طارم به دست آمده با روش تراریخته در اواخر دوره ریاست جمهوری سید محمد خاتمی به تولید صنعتی رسید. اما دکتر احمدی نژاد به دلیل نبود قوانین برای تضمین ایمنی و سلامت این محصولات جلوی عرضه آن را گرفت. در دوره اول ریاست جمهوری حسن روحانی علی رغم تمایل دولت، سازمان حفاظت محیط زیست ایران با عرضه ی این محصولات مخالف بود که در دوره دوم ریاست جمهوری با جانشینی عیسی کلانتری به جای معصومه ابتکار در سمت ریاست این سازمان، این مانع برطرف شد.

 

محصولات وارداتی تراریخته در بازار

 

واردات محصولات تراریخته، طی این سال‌ها وجود داشته و در حال حاضر نیز وجود دارد. به لحاظ قانونی، واردات این محصولات توسط اظهار خود وارد کنندگان مشخص می‌شود. یعنی وارد‌ کننده اظهار می‌کند که یک محصول دستکاری ژنتیکی شده را وارد کرده و وزارت بهداشت بر اساس اطلاعات خود وارد کنندگان این محصول را مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

یعنی اگر یکی از وارد کنندگان تراریخته بودن محصولات را عنوان نکند، احتمال دارد که بدون بررسی‌های بیشتر، این محصول وارد چرخه غذایی روزمره مردم شود، بنابراین امکان تخلف وجود دارد و تا به حال هیچ اظهارنظر صریحی درباره ی این که نظارت وجود دارد یا نه، انجام نشده است. در‌حالی که قوانین بین‌المللی به ما این اجازه را می‌دهد که جدای از ادعای تولید کننده درباره سلامت محصول، در داخل کشور هم ارزیابی سلامت محصول انجام شده و بعد اجازه ورود کالا صادر شود.

 

مزایای محصولات تراریخته

 

1-کاشت گیاهانی که به بیماری‌ها و آفات و حشرات مقاوم هستند، تولید را در واحد سطح افزایش داده و بخشی مهمی از کمبود جهانی به مواد غذایی را رفع خواهد کرد.

2-به دلیل این که محصولات تراریخته نیاز کمتری به سم پاشی از طریق مواد شیمیایی دارند باعث محافظت محیط در برابر سمپاشی و آفت کش ها می شوند.

3-دستکاری ژنتیکی گیاهان این امکان را فراهم می‌کند که آنها را در شرایط نامساعد محیطی (خشکسالی، سرما و سیل) و همچنین زمین‌هایی که چندان برای کشاورزی مناسب نیستند (شوره زارها) پرورش داد.

4- با تغییر در ساختار ژنی این محصولات، بدون نیاز به ماده اضافه ای محصولات مدت زمان بیشتری با کیفیت باقی می مانند.

5-با افزایش جمعیت دنیا، نیاز به تخریب جنگل ها بیشتر می شود اما اگر غذای کافی برای این جمعیت فراهم شود نیازی به جنگل زدایی نیست.

6-در صورت دستکاری ژنتیکی گیاهان آنها می توانند دی اکسید کربن بیشتری مصرف کرده و اکسیژن بیشتری را به اتمسفر برسانند که پدیده گلخانه ای را کاهش می دهد و باعث کاهش گرم شدن زمین می شود.

7-اگر تولید محصولات زیاد شود قیمت آنها کاهش می یابد.

8- با دستکاری ژنتیکی محصولاتی به دست می آید که می توانند در هر محیطی رشد کنند. مثلاً تولید گوجه فرنگی در زمین نمکی.

9-این محصولات به دلیل مقاومت در برابر حشرات نیاز کمتری به حشره کش ها دارند.

10-دستکاری ژنتیکی گیاهان حتی می‌تواند در تولید واکسن بیماری‌ها (مانند وبا و حتی ایدز) مفید و سودمند باشد.

11- با استفاده از این تکنولوژی می‌توان گیاهان خوراکی را به سمومی که بر علیه گیاهان هرز استفاده می‌شوند مقاوم کرد، هزینه‌های تولید را کاهش داد و تولید مواد غذایی را افزایش.

12- با دستکاری ژنتیکی می‌توان مواد غذایی را به شکلی تولید کرد که حاوی مواد مغذی مناسب و لازم باشند (انواع اسید آمینه و پروتئین و ویتامین‌های ضروری. این علاوه بر رفع کمبود مواد غذایی، به بهبود سلامت نیز کمک کنند.

13- دستکاری ژنتیکی این امکان را فراهم می‌کند که مواد آلرژی زا را در مواد غذایی گیاهی و یا حیوانی کاهش داد.

 

مضرات محصولات تراریخته

 

- دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد پروتئین هایی در گیاه یا جانور جدید می شود که ممکن است برای بدن انسان به عنوان عامل بیگانه شناسایی شده و منجر به ایجاد واکنش آلرژیک شود.

-  بقایای این جانداران برای محیط زیست نامناسب است و تا مدت ها به صورت مخفی در طبیعت باقی می ماند.

-  تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخی ارگانیسم ها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم می شود و از تنوع زیستی آن ها می کاهد.

- به دلیل تغییرات ژنتیکی، این محصولات به ویروس ها و باکتری ها مقاوم می شوند؛ خاصیت آنتی بیوتیکی خود را در بدن اعمال می کنند و از کارایی آنتی بیوتیک های دارویی می کاهند.

- به دلیل تغییر در ساختار این محصولات، طعم متفاوتی خواهند داشت.

-  این محصولات باعث ایجاد بیماری های جدید در انسان می شوند و در بسیاری از گونه های حیوانات مانند موش ها و پروانه ها باعث مرگ شده اند.

-  بسیاری از کشورها از این محصولات به عنوان سلاح بیولوژیک بر علیه دشمنان خود استفاده می کنند.

- این محصول می تواند موجب افزایش سلول های سرطانی شود و سلامتی افراد مصرف کننده را به خطر بیاندازد. در برخی از تحقیقات مشاهده شده است که وقتی حیوانات آزمایشگاهی بیش از سه ماه با این محصولات تغذیه می شوند، سلول های توموری در بافت های این جانوران ایجاد می شود.

 

آیا محصولات تراریخته به سم کشاورزی بی‌نیازند؟

 

جواب منفی است، محصول تراریخته به یک یا چند نوع آفت مقاوم است، اما به آفات دیگر نه. علاوه بر این مقاومت به محصول تراریخته هم دیده شده که در این موارد باید از سم استفاده کرد. در برخی موارد محصولات تراریخته باعث کاهش نیاز به سم شده‌اند، اما در کل دنیا مصرف سموم کشاورزی رو به افزایش است که برای فعالان محیط زیست دغدغه بزرگی است. در فهمیدن موضوع تراریخته، همیشه باید در کنار بذر سموم کشاورزی را هم مد نظر داشته باشیم.

 

تأثیرات زیست محیطی

 

بر پایه گزارش فائو، تأثیرات عناصر زیستی جدید بر روی محیط، برای شناخته شدن به سال ها و دهه ها زمان نیاز دارند. بحث روی تأثیرات زیست محیطی محصولات تراریخته در حال افزایش است. گونه های تراریخته بهره وری و میزان محصول را افزایش می دهند، مغذی ترهستند و می توانند در برابر کمبود مواد خاک، زمین های قابل استفاده و کمبود آب که از چالش های آینده است، بهتر پاسخگو باشند.

 

 موافقان محصولات تراریخته می‌گویند سمومی که برای محصولات تراریخته استفاده می‌شود بتدریج در خاک تجزیه شده و به موادی مثل دی اکسید کربن و فسفر تبدیل می‌شود.

 

مخالفان می‌گویند این سموم باعث آلودگی خاک و آب شده و برخلاف آنچه گفته شده تجزیه نمی‌شود.موافقان می‌گویند انتقال ژن از یک موجود به موجود دیگر در طول تاریخ در طبیعت اتفاق افتاده و باعث تنوع گونه‌های زیستی و دوام آن‌ها شده است. مخالفان می‌گویند آنچه نظم و تعادل ظریف طبیعت انجام داده را نمی‌توان با آنچه چند شرکت عظیم در ابعادی بسیار بزرگ برای سود انجام می‌دهند مقایسه کرد.

 

 

مقایسه ریز مغذی ها در محصولات تراریخته و غیرتراریخته

 

مصرف کنندگان، محصولات غیر تراریخته (که اصلاح ژنتیکی نشده اند) را به چندین علت بر محصولات دستکاری شده ژنتیکی ترجیح می دهند. با وجود مزایایی که برای محصولات تراریخته بیان می شود افراد به یک دلیل مهم از مصرف آن سرباز می زنند: 

 

- محتوای مواد مغذی. دلایل محکمی وجود دارد که محتوای مواد مغذی در مواد غذایی تراریخته به مراتب کمتر از مواد غذایی غیر تراریخته است. در محصولات غیر تراریخته سطح بالاتر آنتی اکسیدان ها، مواد مغذی بالاتر، انرژی بیشتر و پروتئین سالم تر، عملیات کشاورزی بهتر همگی منجر به محصولات بهتری به نسبت محصولات تراریخته می شود.

 

 در مطالعه ای که در مجله کشاورزی و شیمی غذایی به انتشار رسید این مطلب ذکر شد که گوجه فرنگی که با روش های عادی و غیر تراریخته تهیه شده باشد محتوای فنولیک اسید بیشتری دارد. همچنین سیب غیر تراریخته ۱۵ درصد ظرفیت آنتی اکسیدانی بیشتری دارد.

 

تأثیر محصولات تراریخته بر انسان

 

 هنوز تحقیقات کاملی مبنی بر این که خوردن این محصولات به سلامت انسان لطمه می‌زند انجام نشده. اما گروهی این استدلال را کافی نمی‌دانند. آنها ‌می‌گویند با توجه به این که تقریباً حدود بیست سال است این محصولات در سطح تجاری کاشته شده‌اند، تحقیقات آن قدر طولانی نبوده که از سلامت و تأثیر این محصولات در دراز مدت بر سلامت انسان روشن نیست، آنها ددت و پی‌سی‌بی و تالیدومید. برخی متخصصان این نگرانی را مطرح کرده‌اند که این محصولات ممکن است آلرژی و بیماری‌های سیستم ایمنی ایجاد کند.

 

سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام می کند تا کنون، تمام غذاهای تراریخته موجود در بازارهای جهان، ارزیابی های ایمنی را گذرانده و هیچ تأثیر منفی بر روی سلامتی در نتیجه مصرف غذاهای تراریخته وجود ندارد. بر پایه گزارش این سازمان، در توسعه مواد غذایی تراریخته، سه مسئله اصلی بررسی می شود :

 

1- حساسیت زایی:

 

 توانایی محصولات تراریخته برای ایجاد آلرژی. هیچگونه اثر آلرژی وابسته به مصرف محصولات تراریخته شناخته نشده است.

 

2- قابلیت انتقال ژن های تراریخته به دستگاه گوارشی : 

 

خوردن غذاهای تراریخته تأثیری بر روی ژن های مصرف کننده ندارد. تمام غذاهایی که ما می خوریم حاوی ژن ها است. با این حال بیشتر آنها در هنگام پخت یا فرآوری از بین می روند و تمام آنها در دستگاه گوارشی متلاشی و تبدیل ذرات سازنده خود می شوند. رخ دادن جهش ژنتیکی در سلول، چه مفید، مضر یا خنثی، شرایط خاصی می طلبد. مولکول های DNA موجود در مواد غذایی، توانایی ایجاد جهش بر روی کتابخانه ژنتیکی یاخته های انسان را پیش از تجزیه در دستگاه گوارش پیدا نمی کنند.

 

3- ترکیب و تکثیر با گونه های غیر تراریخته طبیعی:

 

چندین کشور استراتژی هایی برای جلوگیری از مجاورت رشد گیاهان تراریخته با گونه های طبیعی را اجرا کرده اند. سازمان بهداشت جهانی با همکاری سازمان های دیگر مانند (فائو) راهنماها و دستورالعمل های بین المللی ارزیابی ایمنی غذاهای تراریخته را توسعه می دهند. در آینده، دستکاری ژنتیکی توانایی تغییر مقدار مواد مغذی غذا را دارا خواهد بود که پتانسیل آلرژی محصولات و میزان بهره وری صنایع غذا را بهبود خواهد بخشید.

 

آیا محصولات تراریخته سرطان زا است؟

 

استاد مهندسی ژنتیک دانشگاه تهران گفت: اثرات سوئی که معدود افرادی در رسانه‌ها (و نه مجامع علمی) برای محصولات تراریخته و دستکاری ژنتیک شده بیان می کنند مانند: سرطان زایی و قطع نسل اساساً به لحاظ ماهیت این محصولات، غیرممکن است که واقعیت داشته باشد و فقط برای جنجال های سیاسی و اقتصادی مطرح می شود.

 

منصور امیدی می گوید: برخی ممکن است تصور کنند تغییری که در اصلاح ژنتیک راجع به آن صحبت می‌کنیم امری جدید یا مصنوعی است اما این فرآیندها حتی انتقال ژن از طریق باکتری‌ها از ابتدا در طبیعت انجام می شده است.
وی افزود: صدها سال است که داریم گندم را اصلاح ژنتیک می‌کنیم. ولی در روش‌های سنتی مثلاً طی یک دوره 10 ساله یا بیشتر، صدها ژن را به گندم منتقل کردیم تا ژن مقاومت به زنگ زرد حاصل شود. اما در دوره جدید دقیقاً همان یک ژن را می‌شناسیم و بر می‌داریم و در مدت کمتر و دقت بالاتر در گندمی که مد نظر ماست قرار می‌دهیم.

 

استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: ما در آینده بسیاری از داشته‌های طبیعی‌ فعلی چیزی نخواهیم داشت. بیوتکنولوژی یک فناوری کم‌هزینه برای مقابله با این شرایط است و تغییرات ژنتیک یک روند طبیعی است. تا کنون نیز استفاده از ظرفیت این فناوری آگاهانه و در چارچوب قوانین حاکم بر موجود زنده، و هدف‌دار و مشخص و با دقت کاملاً بالا صورت گرفته است.وی با با تأکید بر اینکه اثرات سویی که معدود افراد در رسانه‌ها (و نه مجامع علمی) از تغییر ژنتیک می‌گویند و سرطان زایی و قطع نسل را به محصولات مهندسی ژنتیک نسبت می‌دهند اساساً به لحاظ ماهیت این محصولات امکان ندارد که چنین آثاری پذیرفته شود.

 

مؤسسات بهداشتی در جهان به شدت با تردید به تولید این مواد نگاه می کنند و آزمایشات سنگینی برای اثبات خطرزا نبودن آنها انجام می شود. در صورتی که خطر بزرگی در استفاده از آنها وجود داشت مطمئناً از تولید آنها جلوگیری می شد. شاید فکر کنید شرکت های بزرگ تنها به فکر سود خود هستند اما طبیعتاً دولت ها اجازه استفاده از محصولاتی که به مردم آسیب می رساند را نمی دانند.

 

البته این واقعیت وجود دارد که ایجاد تغییرات در گیاهان ممکن است با ریسک هایی (به ویژه برای محیط زیست) همراه باشد. اما این ریسک ها چنان زیاد نیست که نیاز به نگرانی عمومی در رابطه با این محصولات وجود داشته باشد. مردم می توانند به سادگی از این محصولات استفاده کنند. در واقع همین حالا هم بخش بزرگی از تولیدات کشاورزی جهان از طریق گیاهان تراریخته انجام می شود.

 

نتیجه:

 

عده ای می گویند که محصولات تراریخته، سرطان‌زا هستند و باعث مقاومت نسبت به داروها می‌شوند، جایی دیگر و از زبان رییس انجمن ایمنی زیستی می‌شنویم که محصولات ارگانیک هم چندان ایمن نیستند و احتمال سرطان زایی برخی از آنها وجود دارد و... همه اینها باعث شده مردم سردرگم بمانند که چه غذایی باید مصرف کنند و از چه غذایی بپرهیزند.

 

روند تولید محصولات تراریخته

 

سازمان‌های متولی امور بهداشت، محیط‌ زیست و کشاورزی در سطح جهان اظهار نظرات مختلف و ضد و نقیضی درباره ی محصولات دستکاری شده ژنتیکی داشته‌اند. به این ترتیب رفتار مردم هم درباره ی  انتخاب این محصولات و در کشورهای مختلف، متفاوت بوده است.

 

اروپایی‌ها معمولاً نسبت به سلامت محصولات غذایی خود ایمنی و دقت بیشتری را مدنظر قرار می‌دهند و تا حد زیادی از مصرف محصولات تراریخته رویگردان هستند و قفسه مغازه‌ها تا حد زیادی از این محصولات خالی شده، چون خریدار چندانی ندارند، بنابراین به‌طور کلی اقبال عمومی در سطح جهان، نسبت به این محصولات رو به کاهش است.

 

سطح زیر کشت محصولات تراریخته هم اگر چه تا سال 2014 روند افزایشی داشت اما در سال 2015 زمین‌های کمتری به تولید این محصولات ادامه دادند. بنابراین تصمیم عمومی بر کاهش مصرف محصولات دستکاری شده، بوده است.